اندیشه سیاسی در اسلام معاصر

این اثر با ارائه‌ی مقدمه‌ای در پنج فصل به طول جامع به اندیشه سیاسی اسلام پرداخته است، از دل تاریخ نزاع‌هایی که پس از درگذشت پیامبر بر سر خلافت رخ داده است را بیرون کشیده و بدان‌ها به شکلی تحلیلی پرداخته است. وی معتقد است که با وجود آنکه اسلام در حکومت‌های استبدادی برپا بوده است، چیزی که در این روند  هرگز به نابودی کشیده نشده است، اندیشه و افکار مسلمین بوده است.

نظر خوانندگان در سراسر دنیا درباره کتاب اندیشه سیاسی در اسلام معاصر چیست؟

همانطور که اشاره شد این اثر یکی از منابع تدریس در دانشگاه و علوم فقه سیاسی به حساب می‌آید، فاطمه لطفی در جامعه‌ شناسی تشیع درباره‌ی این اثر نوشته است: «همانگونه که از عنوان کتاب بر می­آید و نویسنده نیز در مقدمه به صراحت بیان کرده است، کتاب تاریخ اندیشه­هاست. اما مشخصا در دو بخش، خلایی در رابطه با گزارش نویسنده از جریان­های موجود در اندیشه اسلامی دوره معاصر به چشم می­خورد. در بخش اول  که نویسنده از جریانی صحبت می­کند که در صدد ایجاد وحدت میان سنی و شیعه است و دغدغه همبستگی اسلامی را به دور از منازعات فرقه­ای دارد، از بیان جریان دیگری به که موازات این جریان پیش می­رود، غافل می­ماند. جریانی که علی­رغم بحث­ها و تلاش­های روز طرفداران وحدت شیعه و سنی، هم­چنان با تعصبات خاص خود طرفدار هویت­گرایی شیعی و سنی است. نویسنده در یک عبارت کلی بیان می­کند که "هرچند پیشرفتی به سوی آشتی باطنی در بین طرفین حاصل شد اما نباید فراموش کرد که چنین گرایش­هایی به هیچ­وجه در میان سنیان و شیعیان عمومیت ندارد". اما می­توان این نقد را وارد دانست که این جریان اینقدر مهم و تاثیرگذار بوده که نویسنده جایگاهی را در گزارش خود به آن اختصاص دهد. نقد دوم به کتاب این است که زمانی که نویسنده از اندیشه تقریب میان مذاهب و همبستگی اسلامی میان شیعه و سنی صحبت می­کند، از جریان اندیشه تقریب در ایران و چهره­های شاخص آن همچون آیت الله بروجردی، شیخ محمد تقی قمی و طالقانی و ... بحثی نمی­کند و بحث از این جریان مهم را در ایران و مشخصا حوزه علمیه قم مسکوت می­گذارد.»

در نگاهی تحلیلی دانشگاهی نیز این اثر مورد توجه قرار گرفته و خوانندگان به آن پرداخته‌اند، در ادامه‌ی نقد و بررسی خانم لطفی می‌خوانیم: «نقد مهم دیگر به بررسی تجددخواهی شیعه باز می­گردد. در بخش آخر، نویسنده نمودهای تجددخواهی دینی را پس از یک دوره رکود (به دنبال هرج­ و مرج بعد از انقلاب مشروطه) در دو مفهوم تقیه و شهادت می­داند. سوال این است که چرا دو مفهوم تقیه و شهادت و نه مفاهیم دیگر مورد نظر نویسنده هستند؟ البته نویسنده خود توضیح داده که بازاندیشی در این دو مفهوم زمینه­های عمل سیاسی و فعال­گری سیاسی را فراهم آورده است. اما آیا فقط این دو مفهوم بودند که در ادبیات سیاسی شیعیان مورد بازاندیشی قرار گرفتند؟ در ادبیات سیاسی شیعیان مفاهیم مهمی همچون انتظار، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد که اهمیت­شان کم از مفاهیم تقیه و شهادت نیست. سوال این است که مبنای انتخاب این دو مفهوم چه بوده است و نویسنده چگونه از جریان مشروطه به احیا این دو مفهوم گذار می­کند؟»

جملاتی از کتاب که شاید انگیزه خواندن باشند

در قسمتی از این اثر بر اهمیت اندیشه‌ی سیاسی ادیان در طول تاریخ و علل پایداری آن‌ها اشاره شده است که در متن این‌گونه می‌خوانیم: «اندیشه سیاسی، فعال‌ترین حوزه از حیات فکری مسلمانان در دو قرن اخیر بوده است. این امر در درجه اول باید با توجه به مبارزه ادامه دار ملل مختلف مسلمان در این دوره در جهت کسب آزادی و استقلال میهنشان از قدرت‌های غربی تبیین کرد؛ مبارزه ای که هنوز به اهداف مقررش نرسیده و لذا سیاسی شدن مدام اذهان مسلمانان را در آینده نیز ایجاب می‌کند. یک انگیزاننده دیگر را می‌توان در ارتباط با منافع عمده اقتصادی، استراتژیک و سیاسی جهان بیگانه در قلب سرزمین‌های اسلامی یا باصطلاح "دارالاسلام" یافت که منتج به وسواس غرب و بیماری "بحران انرژی" اش گردیده است.»

درباره نویسنده کتاب اندیشه سیاسی در اسلام معاصر

حمید عنایت در خانواده‌ای که با فرهنگ و سیاست بیگانه نبودند، در سال 1311 به دنیا آمد. در دانشگاه حقوق دانشگاه تهران در علوم سیاسی تحصیل کرد و سپس بورسیه لندن شد و آن‌جا دکترای تخصصی خویش را در مدرسه مطالعات شرق دریافت کرد.

حمید عنایت هنگام بزنگاه انقلاب در جبهه‌ی دموکراتیک ایران فعالیت داشت. پس از تعطیل شدن دانشگاه‌ها در ایران به خارج رفت و در دانشگاه آکسفورد به تدریس پرداخت. او در سوم مرداد 1361 در جریان پروازی از فرانسه به انگلیس بر اثر سکته قلبی از دنیا رفت. او ترجمه‌های مهمی در زمینه فلسفه، دین و تاریخ دارد. آثاری همچون: «عقل در تاریخ»، «خدایگان و بنده» و «تاریخ طبیعی دین».