آزادی انتخاب

کتاب «آزادی انتخاب» نوشته‌ی میلتون و رز فریدمن را حسین حکیم‌زاده جهرمی به فارسی برگردانده‌ و نشر فرزان روز آن را منتشر کرده است. میلتون و رز فریدمن در کتاب «آزادی انتخاب» به مباحثی درباره‎‌ی اقتصاد بازار آزاد و ارتباط میان اقتصاد و سیاست می‌پردازند. این کتاب برای کسانی که به اقتصاد، سیاست و آشنایی با لیبرالیسم اقتصادی علاقه دارند، مناسب است.
کتاب «آزادی انتخاب» را میلتون فریدمن و همسرش رز فریدمن نوشته‌اند. میلتون فریدمن نویسنده و اقتصاددان مشهور آمریکایی است که سال‌ها در دانشگاه شیکاگو تدریس کرد. او در سال 1976 برنده‌ی جایزه اقتصاد نوبل شد. همچنین در دوران ریگان، مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا بود. فریدمن به لحاظ فکری از نظام اقتصادی بازار آزاد دفاع می‌کرد و باور داشت که دولت باید کم‌ترین دخالت را در اقتصاد داشته باشد زیرا در این صورت، به نظر او جامعه می‌توانست از آزادی‌های اجتماعی و سیاسی بیش‌تری برخوردار باشد. از نگاه او، دولت مقتدر و مسئول در امور اقتصادی، فضای تنفس اجتماعی را هم با محدودیت مواجه می‌کند. بنابراین او را می‌توان یک چهره لیبرالِ کلاسیک دانست که نظرات‌اش هم پشتوانه فکری محافظه‌کاران آمریکایی بود. او بر این باور بود که اگر طعم آزادی اقتصادی در کشورهای بسته و دیکتاتوری چشیده شود، آزادی سیاسی در پی آن خواهد آمد. کتاب «آزادی انتخاب» برآمده از یک مجموعه تلویزیونی ده قسمتی در ژانویه 1980 است که با حضور میلتون فریدمن و رز فریدمن از تلویزیون آمریکا پخش ‌شد و آنها در آن برنامه اصول بازار آزاد را شرح داده و از آن پشتیبانی کردند. در این کتاب قبل از هر چیزی عملکرد بازار بررسی شده و سپس خسارات برآمده از دخالت در بازار زیر ذره‌بین قرار گرفته و باز در ادامه، هدف‌های جمعی مانند آموزش، سلامت و رفاه واکاوی شده است. مباحثی مانند تعادل، شیوه پشتیبانی از مصرف‌کنندگان و کارگران، تورم و راه درمان تروم و... نیز در کتاب مورد توجه قرار گرفته است. در کتاب «آزادی انتخاب» این‌که بازار آزاد چگونه عمل می‌کند و ساختار درونی آن چه ویژگی‌های دارد و در برابر چالش‌ها و مسائل چه واکنشی نشان می‌دهد، و طی چه فرایندی می‌تواند موانعی که بر سر راه قرار دارد را برچیند، با دقت شرح داده شده است. میلتون و رز فریدمن، کارکردهای قیمت‌ها در اقتصاد بازار را به این شکل خلاصه می‌کنند؛ قیمت‌ها سه کارکرد را در سازمان‌دهی فعالیت‌های اقتصادی به انجام می‌رسانند. اول این‌که؛ اطلاعات را منتقل می‌کنند، دوم این‌که؛ برای به کارگیری روش‌های تولیدی که دارای حداقل هزینه بوده و منابع موجود را برای پرارزش‌ترین اهداف به کار می‌گیرند، انگیزه به وجود می‌آورند. سوم این‌که؛ هر کس، چه میزان از محصول را دریافت می‌کند (توزیع درآمد) را تعیین می‌کنند. به نظر نویسندگان کتاب، آزادی تجارت، همکاری در میان گروه‌های مختلف را بالا می‌برد و سازگاری منافع را افزایش می‌دهد. مهارکردنِ منافع به تضاد و رویارویی منجر شده و منافعی خاص را در سیاست به وجود می‌آورد. 
جملاتی از کتاب که شاید انگیزه خواندن باشند
در کتاب می‌خوانیم: «همانند قبل، دستی نامرئی در سیاست وجود دارد که دقیقاً در جهت مخالف دست نامرئی آدام اسمیت عمل می‌کند. دست نامرئی سیاسی باعث می‌شود که افرادی که تنها درپی بهبود و منافع عمومی هستند، منافع خاصی را که قصدی برای بهبود آن‌ها نداشتند، ترفیع دهند... هرجا که عنصری حائز اهمیت از آزادی فردی، معیاری از پیشرفت مادی (که در اختیار شهروندان عادی باشد) و امیدواری زیاد به پیشرفت بیشتر در آینده را مشاهده می‌کنیم، همچنین می‌بینیم که فعالیت‌های اقتصادی عمدتاً از طریق بازار آزاد سازمان‌دهی می‌شوند. هر جا دولت، فعالیت‌های اقتصادی شهروندان خود را به طور جزئی کنترل می‌کند، یعنی هرجا که برنامه‌ریزی اقتصادی متمرکز و جزئی حاکم می‌شود، شهروندان عادی در قیود سیاسی گرفتار خواهند شد، استاندارد زندگی ‌آن‌ها پایین خواهد آمد و قدرت چندانی برای در اختیار گرفتن سرنوشت خود نخواهند داشت... اگر اجازه داده شود که غول نوآوری و ابتکار خصوصی حتی تا این حد اندک نیز از شیشه بیرون آید (منظور، یوگسلاوی در دهه ۱۹۷۰ است) مشکلات و مسائلی سیاسی پدید خواهند آمد که احتمالاً دیر یا زود به واکنش در مقابل اقتدارگرایی خواهند انجامید. به نظر می‌آید که احتمال بروز نتیجه مخالف آن، یعنی سقوط کمونیسم و جایگزینی آن با سیستم بازار بسیار کمتر باشد، با این حال ما به عنوان انسان‌هایی خوش‌بین، این احتمال را به طور کامل نفی نمی‌کنیم.» 
کتاب «آزادی انتخاب» دفاعی تمام قد از لیبرالیسم (اقتصادی) است و در پی امواجِ تحولات سیاسی و حالت تدافعی میان غرب و شرق، به شرح آرایی می‌پردازد که لیبرالیسم را در تمام ابعاد آن راهگشا معرفی می‌کند. منتقدان، لیبرالیسم را در ابعاد فرهنگی و سیاسی ستایش کرده اما لیبرالیسم اقتصادی را مشکل‌گشا نمی‌دانند. با این وجود باور کسی مانند فریدمن این است که لیبرالیسم باید با همه‌ی جنبه‌های خود مستقر شود تا بار دهد. فریدمن در طول فعالیت‌های دانشگاهی به کارهای روزنامه‌نگارانه (ستون‌نویسی) و مشاوره ‌دادن به سیاستمداران (نیکسون و ریگان) و شرکت در برنامه‌های تلویزیونی هم می‌پرداخت و بسیاری از ایده‌هایی که داشت، به اجرا نیز درآمدند، به ویژه که آرای او بر روی حکومت‌های بسته و دیکتاتوری نیز اثر داشت. فریدمن حرکتی محکم را برای گذار به بازار آزاد پیشنهاد می‌کرد. به نظر او یکی از این راه‌ها در کشورهای بسته، تلاش برای ایجاد نفع شخصی است تا مزایای خصوصی‌سازی مشخص شود. هرچند او واقف بود و هشدار می‌داد که ممکن است این نگرش به آسانی انحصار خصوصی را جایگزین انحصار دولتی کند. به هر حال، کتاب «آزادی انتخاب» از اواخر دهه‌ی هفتاد میلادی تا نخستین سال‌های قرن بیست‌ویکم بر جهت‌گیری حکومت‌ها به سوی بازار آزاد تأثیر غیرقابل انکاری داشته که جای تأمل دارد.