53 نفر

53 نفر اشاره به تعدادی از زندانیان سیاسی ایران در دوره پهلوی اول دارد که به خاطر تفکرات چپ و کمونیستی، سال‌های آخر حکومت رضاشاه را در زندان قصر گذراندند. بزرگ علوی که از پیشگامان داستان‌نویسی مدرن ایران است، در این کتاب، شرح دستگیری و زندان و رنج‌های خود و آنها را نوشته و به ثبت رسانده است.

در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: «سخت‌ترین مصائب را می‌توان تحمل کرد. انسان به همه چیز عادت می‌کند. گرسنگی، سرما، اذیت و آزار حتی شکنجه در صورتی که تکرار شود قابل بردباری است. من کسانی را در زندان دیده‌ام که ده سال تمام روزی با دو نان و یک بادیه آب زیپو و یک کاسه آش و 2 پیاله چای و چهار حبه قند زندگانی کرده‌اند ولی چیزی که در زندان غیرقابل تحمل بود و اگر هر روز هم، هر ساعت هم، تکرار می‌شد، باز درد شدیدی در درون ما ایجاد می‌کرد، توهین بود. اداره زندان خوب به این حقیقت پی برده بود و می‌دانست که فقط از این راه می‌توان دلیرترین مردان روئین‌تن را نیز از پا درآورد... ما همه بچه‌های بی‌تجربه‌ای بودیم که وارد زندان شدیم، ولی ضعیف‌ترین افراد پنجاه و سه نفر هنگام خروج از زندان مرد نیرومندی شده بود که دیگر از مرگ بیم و ترسی نداشت… ” و “ترقی و تکامل تدریجی و در عین حال ناگهانیست… آب را اگر تدریجا گرم کنیم، انبساط یافته بر حجم آن افزوده می‌شود، همین که درجه حرارت آن به صد رسید آب به غلیان آمده و ناگهان تغییر ماهیت می‌دهد، یعنی تبدیل به بخار می‌شود. این اصل در اجتماع کاملا صادق است.»

چنانکه می‌دانیم تقی ارانی شاخص‌ترین فرد در میان 53 نفر بود که در دانشگاه برلین و در رشته شیمی تحصیل کرده بود. او در سال 1308 به ایران بازگشت و ضمن ارتباط با شخصیت‌هایی مانند نیما یوشیج، احمد کسروی و... در چند مدرسه هم به تدریس ‌پرداخت. همچنین با همکاری ایرج اسکندری و بزرگ علوی اقدام به راه‌اندازی مجله دنیا کرد و می‌کوشید فلسفه ماتریالیسم را معرفی کند که فقط دوازده شماره از آن مجله منتشر شد. او سرانجام در سال 1318 به علت بیماری و در حالی که زندانی بود از دنیا رفت. چهره‌های دیگری نیز در میان 53 نفر بودند که بعدها در عرصه سیاست به شهرت رسیدند و در تشکیلات حزب توده ایران افرادی موثر بودند. از این چهره‌ها می‌توان به عبدالصمد کامبخش که به نمایندگی دوره چهاردهم مجلس شورای ملی هم برگزیده شد، احسان طبری که به لحاظ فکری مشهورترین شخص در حزب توده به شمار می‌آمد، ایرج اسکندری که مدت‌ها دبیر اول حزب توده ایران بود و کتاب «سرمایه» اثر کارل مارکس نیز با ترجمه او در ایران منتشر شده است، رضا رادمنش که مدت‌ها سمت دبیر اولی حزب توده را برعهده داشت، خلیل ملکی که ابتدا با حزب توده همکاری داشت ولی بعدها و در اثر اختلافاتی از آن‌ها جدا شد و در مقالات خود به تندی از حزب توده انتقاد می‌کرد، اشاره کرد. حکیم الهی، انور خامه‌ای، سیدجلال حسن نایبی، تقی مکی‌نژاد، نصرت‌الله جهانشاهلو، مرتضی رضوی، مرتضی یزدی، عباس نراقی، تقی شاهین، رجبعلی نسیمی، عزت‌الله عتیقه‌چی، ولی خواجوی، محمد بهرامی، نورالدین الموتی و... از دیگر کسانی بودند که در آن دوران زندانی بودند.

بزرگ علوی در این کتاب وضع و حال افراد چپ‌گرا در زندان قصر (دوره رضاشاه) را گزارش کرده و به شکل داستان ارائه نموده است. بزرگ علوی که به همراه برادرش مرتضی علوی جهت تحصیل عازم کشور آلمان شده بود، در آلمان چند کتاب ادبی آلمانی را نیز به فارسی ترجمه کرده بود. علوی فروردین ۱۳۳۲ از ایران به آلمان رفت و تا پیروزی انقلاب ۵۷ در برلین شرقی اقامت داشت، اما باز ایران را به مقصد آلمان شرقی ترک کرد و سرانجام به علت سکتهٔ قلبی در برلین درگذشت.