روس ها در ایران

کتاب «روس‌ها در ایران» با ویراستاری رودی متی و یلنا آندری‌یوا و ترجمه‌ی محمد آقاجری را نشر کتاب پارسه منتشر کرده است. کتاب «روس‌ها در ایران» به روابط ایران و روسیه از دوره‌ی قاجار تا نیمه قرن بیستم می‌پردازد. این کتاب برای علاقه‌مندان به تاریخ روابط ایران و روسیه مناسب است.
کتاب «روس‌ها در ایران» شامل چهار بخش است و نویسندگانی مانند مورییل آتکین، سلی شاهوار، امیل آبراموف، یلنا آندری‌یوا، دنیس ولکوف، مری یوشیناری و... تحلیل‌های خود را ارائه کرده‌اند. فصل اول با عنوان «جنگ و دیپلماسی؛ قرن نوزدهم» شامل چهار مقاله با عناوین «مراحل اولیه تکوین روابط ایران و روسیه»، «خان، شاه و تزار، خان‌نشین طالش؛ سرگردان میان ایران و روسیه»، «الکساندر سرگوویچ گریبایدوف: جیمز باند سلطنتی روسیه» و «اقدامات دولت روسیه علیه سربازان فراری روس در ایران در قرن نوزدهم» است. فصل دوم با عنوان «جاسوسی و دخالت؛ ورود به قرن بیستم» شامل سه مقاله به نام‌های «لانه انقلاب: قفقاز، ایران»، «بانک استقراضی؛ کارگزار منافع روسیه در ایران» و «تجاوز کفار، تجاوز روس‌ها به حرم مقدس امام رضا» است. فصل سوم با عنوان «صاحب‌منصبان و شرق‌شناسان؛ نیمه قرن بیستم» شامل مقالاتی با نام‌های «نامه‌هایی از افسر روس درباره اقدامات بریتانیا و روسیه در ایران در دوران جنگ جهانی اول»، «ولادیمیر مینورسکی، جنگ ایران و عراق، قرن سرحدات مینورسکی» و «برساخته‌های یک روس در تبعید: جنگجوی بریگارد قزاق و معمار تهران: نیکولای لوویچ مارکوف» است. فصل چهارم نیز به موضوع «ایدئولوژی و اشغال؛ دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰» می‌پردازد که شامل سه مقاله با نام‌های «از حاشیه یک امپراتوری تا مرزهای قدرت: مقامات سیاسی شوروی در ایران در دهه ۱۹۳۰»، «رفقای بی‌دردسر: بازنگری روابط اتحاد جماهیر شوروی و حزب توده در دوران اشغال ایران توسط متفقین» و «آگوست ۱۹۴۱؛ اشغال ایران توسط شوروی و متفقین: داستان ناگفته تصمیمی سخت» است.
جملاتی از کتاب که شاید انگیزه خواندن باشد
رودی متی در کتاب «روس‌ها در ایران» می‌نویسد: «دخالت روسیه در امور ایران از همان آغاز سده نوزدهم، بی‌گمان، بر همگان آشکار است... نتیجه کلی که این مقالات ارائه می‌دهند این است که درگیری روس‌ها در ایران، پیش و نیز پس از انقلاب بلشویکی، گوناگون و پیچیده بود و بی‌گمان، نمی‌توان آن را فقط بی‌رحمانه و سلطه‌جویانه دانست. در حقیقت، نویسندگان مقاله‌های این کتاب، استدلال می‌کنند و نشان می‌دهند که روس‌ها زیرک و حسابگر بوده‌اند و صرفاً افرادی نبودند که با سرسختی لجوجانه‌ای در پی گسترش و به نهایت رساندن نفوذشان در ایران، مهمترین همسایه جنوبی خود بوده باشند و اینکه عامل پیش‌برنده آنها بیش‌تر عملگرایی بود تا آرمان‌خواهی.» رودی متی که این مقالات را گردآوری کرده، بر این باور است که روابط ایران و روسیه چنان‌که باید مورد مطالعه قرار نگرفته و میزان اندک مطالعات را باعث ایجاد بدفهمی دانسته است. در این کتاب، نویسندگان متعددی که مقاله نوشته‌اند، از نفوذ روسیه در ایران که تنها محدود به روابط رسمی و دولتی نبوده و بسترهای دیگری هم داشته، حرف زده‌اند. در این کتاب می‌توان با روابط این دو کشور همسایه در دورانی که حکومت تزار برقرار بود و در دورانی که اتحاد جماهیر شوروی شکل گرفت، آشنایی بیش‌تری پیدا کرد. در مقالاتی که تنظیم شده، نقش و تأثیر فعالیت‌های رسمی و دولتی، نیروهای نظامی و امنیتی، کارآفرینان، صاحبان سرمایه و... واکاوی شده، و همچنین با بررسی مناسبات دیپلماتیک و زندگی چهره‌های دیپلمات و سیاسی، پیچیدگی روابط دو کشور نشان داده شده است. در کتاب «روس‌ها در ایران»، اوگانوف نامه‌های کنستانتین نیکولاویچ اسمیرنوف، افسر شرق‌شناس روس را مهم‌ترین منبع درباره‌ی شرایط سیاسی و نظامی ایران در آغاز جنگ جهانی اول پنداشته و به آن می‌پردازد. اسمیرنوف هفت‌سال یعنی بین سال‌های ۱۹۰۷ تا ۱۹۱۴ در دربار قاجار مأموریت داشت و مسئولیت تربیت ولیعهد، احمد میرزا برعهده او بود. نامه‌هایی که وی برای همسرش، زنیا کارلوونا اسمیرنوا نوشته و از شهرهای مختلف ایران برای او ارسال کرده، به نوعی گزارش‌هایی تاریخی محسوب می‌شود که ما را با وقایع آن روزگار آشناتر می‌کند. در آن نامه‌ها اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران و نیز وضعیت نظامی ایران بازتاب دارد که منبعی مهم در شناختن اوضاع کلی ایران در آستانه‌ی جنگی بزرگ است. رووانا عبدالرزاق نیز در یکی از مقالات کتاب، تحلیلی درباره‌ی حزب توده و ارتباط میان آن با اتحاد جماهیر شوروی ارائه کرده و می‌نویسد پس از اشغال ایران توسط متفقین که حزب توده موجودیت خود را اعلام کرد، بسیار تأثیرگذار بود. به باور این نویسنده، شوروی در ابتدا از حزب توده خواسته بود تا شعارهای ضد فاشیستی سر دهد و ذهن و دل مردم ایران را متوجه خود کند. در کتاب «روس‌ها در ایران» تحلیل‌های متنوعی درباره‌ی روابط دو کشور همسایه آمده که در فهم بسیاری از مسائل تاریخی موثر است و دامنه‌ی دخالت‌های همسایه‌ی شمالی را در امور داخلی ایران روشن‌تر می‌کند.