مقالات داودی

««خود را بشناس» کلامی است که آسان بزبان می‌آید و دریافت آن دشوار می‌نماید و این کلام سقراط را گویی بتوان از این حیث مانند خود وی دانست. بظاهر ساده‌تر از این مرد چه کسی بود و در حقیقت به رمز وجود وی چه کسی راه جست. اگر قصد اغراق در شناختن دیگران کنید می‌گویید: «من از او را بهتر از خود وی یا حتی بهتر از خودم می‌شناسم.» و از این لفظ این معنی را اراده می‌کنید که خود را شناختن اولین قدم در سبیل معرفت است، در حد وضوح و عین بداهت است. این نیت به همین سهولت از دل می‌گذرد و این ادعا چنین بی‌پروا بزبان می‌آید. اندکی تأمل باید کرد تا در همین باره صدها سوال گوناگون از خاطر گذرد و یکباره خود را در وادی حیرت بیابید.

«خود را می‌توان شناخت.» ـــــ فعل و فاعل و مفعول را در این جمله تعیین کنید. اگر اهل «صرف و نحو» باشید بسیار زودتر از آنچه مقرر شود و آسانتر از آنچه احتمال رود قلم به‌دست می‌گیرید و در زیر هر کدام از کلمات با تعیین محل اعراب آن خط می‌کشید. حتی چنین سوالی را اهانت به مقام فضل خود می‌انگارید. اگر بظاهر مراعات ادب کنید و دم نزنید در دل مکدر می‌شوید. اگر به‌زبان قال نباشد به‌زبان حال می گویید: «اینکه سوال ندارد.» ـــــ «می‌توان شناخت» فعل است، «خود» مفعول آن است، ضمیر مستتر در فعل که به‌مفعول راجع می‌شود فاعل آن فعل است! اما اهل حکمت در همین جا تامل می‌کنند و شما را نیز خواه ناخواه متوقف می‌سازند. فاعل در فعل مستتر است و به‌مفعول رجوع می‌کند. آیا همین خود دلیل بر آن نیست که فعل از فاعل جدا نمی‌شود، و بر فرض انیکه به‌حکم الفاظ از مفعول دور افتد از لحاظ معنی بدان بازمی‌گردد؟ و آیا این جمله را به نحو دیگری می‌توان گفت که چنین محظوری لازم نیاید؟ برای گریز از این تنگنا تلاش می‌کنید، و انصاف اقتضا می‌کند که این تلاش را آسان نینگارید. فاعل را به هر صورتی که ظاهر کنید عین مفعل می‌بینید و هر دو را در فعل مستتر می‌یابید.»

«به‌اقتضای حکومت عامه قدرت کلام اهمیت یافت تا آنجا که موثرترین وسیلهٔ تحصیل یا حفظ حکومت شد و طبقهٔ حاکمه به صورت آلتی در دست خطیبان درآمد. از همین جا جوانان جاه‌جوی سرکشِ آزمند مجذوب فن خطابه و طالب تعلم آن شدند و در این تعلم اندک اندک کار بدانجا کشید که دیگر در پی این نبودند که بدرستی چیزی بیاموزند، بلکه تنها قصدی که داشتند این بود که هر رأیی را که بخواهند و برای خود سودمندتر بینگارند از راه سخنوری بتوانند بر آراء دیگر چیره سازند. بدین ترتیب افکار مردم از مسیر حقیقت انحراف جست و بآسانی به راه جدل افتاد و در دام این فن زیبا و ظریف و فریبنده و دروغین گرفتار شد. مغالطه رواج گرفت و طبع‌آزمایی با آن رونق یافت. اهل جدل خوش داشتند که سخنانی بگویند تا حریف در آنها درماند و جز با تسلیم‌شدن به‌رأیی که در واقع آن را صحیح نمی‌داند رهایی نتواند.»

برای خواندن کتاب‌های فلسفی بیشتر، به صفحه خرید کتاب فلسفی سر بزنید.