مشروطه‏ ایرانی‏

نویسنده با داشتن نگاهی نو به آن برهه زمانی گویی قصد دارد پژوهش‌های قدیمی و نوستالژیک را در این زمینه بی‌اعتبار کند. کتاب دیدگاهی انتقادی نسبت به عملکرد کلی مجموعه دست‌اندرکاران مشروطه دارد و معتقد است آن چیزی که در ایران اتفاق افتاده، انقلابی ناقص بوده است و نه مشروطه. اثر با پیشگفتار جامعی آغاز می‌شود و در آن به زیرساخت‌های زبانی، ذهنی و تاریخی ایرانیان اشاره می‌کند. کتاب دو فصل اصلی دارد که عبارتند از: «قدرت و حکومت» و «دفتر روشنگری». فصل نخست به ساختار دو قدرت مسلط سیاسی و اجتماعی در دوره‌ی قاجار، یعنی روحانیون و سلطنت پرداخته است؛ همچنین چگونگی گسترش قدرت روحانیون در این دوره و نقشی که بر اساس همین قدرت در مشروطیت ایفا کردند را مورد بحث قرار می‌دهد. فصل دوم کتاب به بیان و تشریح سرنوشت پرتناقض روشنفکران مشروطه‌خواه و سرنوشت مفهوم آزادی در ایران می‌پردازد. در این قسمت پیرامون شخصیت‌هایی چون میرزاحسین‌خان مشیرالدوله، میرزایوسف‌خان مستشارالدوله و ... مطالبی را بیان می‌کند.

نظر خوانندگان درباره کتاب مشروطه ایرانی چیست؟

احسان یارشاطر بنیان‌گذار و سرویراستار دانشنامه‌ی ایرانیکا و بنیان‌گذار بنگاه ترجمه و نشر کتاب، درباره‌ی کتاب فوق نظر خود را این‌گونه بیان کرده است: «من هیچ کتابی را نمی‌شناسم که مانند این کتاب مشکل عمیق و اساسی ایران را در دوران معاصر برای پیشرفت علمی و صنعتی و اقتصادی به‌درستی آشکار کرده باشد. اگر امروز بخواهم یک کتاب فارسی را درباره‌ی تاریخ مشروطیت مقدم بر سایر کتب توصیه کنم همین کتاب است، این کتاب بیش از هر کتاب دیگری روشنگرِ شکل گرفتنِ این مشروطه و آب و هوای خاص آن و شامل سیری در آثار اصیل دوران جنبش مشروطه و پیشینه‌ی آن می‌دانم.»
«به نظر من کتاب تحلیلی جالب و دقیقی هست و علل دست نیافتن مردم ایران به حاکمیت قانون و دموکراسی را بعد از ۱۱۰ سال روشن می کند. اکثر مطالب مستند و مستدل هستن و من برای بار دوم هست که کتاب را مطالعه می کنم.» این نظر مهری، یکی از خوانندگان کتاب در سایت فیدیبو بود.
محمد از دیگر مخاطبان کتاب، در سایت ایران کتاب نظر خود را این‌گونه بیان کرده است: «آجودانی با بررسی منابع و اسنادی که از انقلاب مشروطه باقی مانده سعی کرده تا تحلیلی از یکی مهمترین دوران‌ها در تاریخ ایران یعنی انقلاب مشروطه ارائه بدهد و به نقاط ضعف و قدرت آن برهه زمانی بپردازد. این کتاب منبع قابل اعتمادی است برای کسانی که تاریخ انقلاب مشروطه را مطالعه کرده باشند و بخواهند تحلیل جامع و دقیق از آن‌چه اتفاق افتاده به دست آورند. پیش‌نیاز این کتاب، کتاب تاریخ مشروطه کسروی هست.»

جملاتی از کتاب که شاید انگیزه خواندن باشند

در ادامه بخشی را می‌خوانیم که نویسنده به توصیفی کلی از مشروطه می‌پردازد: «بحران مشروطیت ایران، در هنگام نگارش متمم قانون اساسی به اوج خود رسید. بحران از تناقضات عمیق و بنیادی‌ای سرچشمه می‌گرفت که در مشروطیت ایران وجود داشت و این زمان به عریان‌ترین شکل‌ها خود را آشکار می‌ساخت. این دوران، از آشفته‌ترین دوران‌های سیاسی و اجتماعی آن سال‌های ایران است: دوران قدرت‌نمایی و استبداد و سراسیمگی محمدعلی شاه. مجلس ملی با کودتای او(در ۲۳ جمادی الاول ۱۳۲۶ ه. ق.  دوم تیر ماه ۱۲۸۷ شمسی) به توپ بسته شد. مخالفت او با مشروطیت و نظام پارلمانی به صورت تمام عیار علنی گردید. آزادی‌خواهان را می‌کشتند یا به بند می‌کشیدند و دوره‌ی سیاه وحشت آغاز شده بود.»
بخش دیگری از کتاب به مشکلات پیش آمده پیرامون مشروطه می‌پردازد و به این اشاره می‌کند که در آن برهه رساله‌هایی با استناد به قرآن به منظور توجیه مشروطیت منتشر شده است: «بحران مشروطیت به بدترین شکل‌ها چهره می‌نمود و جدال و کشمکش نظری و عملی ابعاد تازه‌ای می-گرفت: مشروطیت ایران به جد در خطر افتاده بود. در چنین موقعیتی چندین رساله‌ی مهم در دفاع و توجیه شرعی مشروطیت نوشته می‌شوند تا با استناد به آیات و احادیث و تاریخ اسلام، ثابت کنند که برخلاف ادعای حکومت، مشروطیت نه‌تنها با اسلام مخالف نیست، بلکه از درون سنت‌های اسلامی سر بر کشیده است، و تماما در جهت تعالی دین مبین است. بدین ترتیب این رساله‌ها گرچه در اصل مثل بسیاری از رسالات مشابه دیگر، مباحث نظری یک بحث صرفا سیاسی و اجتماعی را در محتوای خود دنبال می‌کنند، دو هدف فوری و مشخص هم دارند. یکی از هدف‌ها، توجیه همان خشونت‌ها وتندروی‌هایی است که بر سر مشروطه، در جریان شکل‌گیری و استمرار کار مجلس اول، اعمال شده است.»

درباره نویسنده کتاب مشروطه ایرانی

ماشاءالله آجودانی متولد 1329، پژوهشگر، تاریخدان و نویسنده‌ی ایرانی مقیم انگلستان است. او در دانشگاه تهران به تحصیل در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی پرداخته و رساله‌ی دکتری خود را با نام «بررسی تحلیل و انتقادی شعر مشروطه» زیر نظر دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی به نگارش درآورده است. وی در سال 1365 به انگلستان مهاجرت کرد و با منوچهر محجوبی مدیر مسئول و ناشر مجله فصل کتاب در انتشار آن مجله همکاری کرد و از همان آغاز سردبیری آن مجله را به عهده گرفت. او هم‌اکنون رئیس کتابخانه مطالعات ایرانی در لندن است. وی حدود 50 مقاله درباره-ی ادبیات فارسی و تاریخ از خود در نشریات معتبری همچون آینده، نشر دانش، دایرةالمعارف ایرانیکا و ... منتشر کرده است. از دیگر آثار او می‌توان از «یا مرگ یا تجدد» یاد کرد.