ایران و سازمان سیا

کتاب «ایران و سازمان سیا» دارای هشت فصل است و به مسائل و مطالبی همچون؛ افسانه نقش سیا چگونه شکل گرفت و رشد کرد، حزب توده، بحران آذربایجان، آیت‌الله کاشانی طلایه‌دار دخالت روحانیون در سیاست، شکل‌گیری جبهه ملی، نخستین واکنش بریتانیا به ملی‌شدن نفت، صف‌بندی‌های سیاسی در تهران، مذاکرات نفت در واشنگتن، پیشنهاد بانک جهانی، غائله نهم اسفند، ربودن رئیس شهربانی، شکست کودتای تی‌پی آژاکس، آخرین دیدار هندرسون سفیر آمریکا با مصدق، دلایل شکست مصدق و... می‌پردازد.

جملاتی از کتاب که شاید انگیزه خواندن باشند

 بایندر می‌نویسد: «این کتاب کوششی است برای به تصویر کشیدن دوران نخست‌وزیری 27 ماهه دکتر محمد مصدق تا بتوانیم با روشنگری بیشتر درباره حوادثی که در 28 مرداد 1332 به سقوط وی انجامید، بی‌طرفانه قضاوت کنیم. حادثه‌ای که بی‌شک سرنوشت ایران را عوض کرد و شاید در مقیاسی وسیع‌تر بر صحنه جهانی نیز تأثیر گذاشت... روایت روزولت در کتاب ضدکودتا، در اصلِ خود چیزی غیرواقعی داشت و بی‌شباهت به قهرمان‌بازی‌های شخصیت داستان نیست که یک‌تنه در محیطی خصمانه با عملیات محیرالعقول پیش می‌تازد. این قهرمان آمریکایی که در ابتدا عقب‌نشینی کرده بود، مجدداً دورخیز می‌کند و پیروزی را در کمتر از 48 ساعت، از چنگ و دندان شکست می‌قاپد. از طرف دیگر، این ادعای شاه نیز که سقوط مصدق را از عواقب یک رستاخیز مردمی (قیام ملی) دانسته بود، چندان باورکردنی نیست... مصدق در مقام یک شخصیت تاریخی نیازی به بت‌شدن ندارد. او را باید شخصیتی به حساب آورد که پایبندهای استعمار نو را از پاهای نشاط و پویایی اصلی ایران –صنعت نفت- برگرفت. او در عرصه بیداری جهان سوم در برهه پس از جنگ جهانی دوم فعال و اثرگذار و البته بدون خطا و اشتباه نبوده است. خطاهای راهبردی او، به عوامل داخلی که موجب سقوط وی شد، کمک کرد.»

 بایندر در کتاب «ایران و سازمان سیا» که پژوهشی مبتنی بر اسناد سازمان سیا است، کوشش کرده با تکیه بر گزارش‌های سیا به آن­چه در فاصله 25 تا 28 مرداد 1332 رخ داد، نگاهی پرسشگرانه داشته باشد. آمریکا و سازمان سیا همواره پس از 28 مرداد متهم شماره یک در سقوط مصدق معرفی شده‌اند و هر بار پس از آزادسازی اسناد آن سازمان، مباحث پرهیجانی درباره 28 مرداد شکل گرفته است. اما با توجه به حجم بالای اسناد آزادشده و مباحثی که حول محور آن ایجاد شده، تاکنون ابهامات فراوانی که وجود داشته، رفع نشده است. در واکاوی این مسئله، توجه به ریشه­ی اصلی چنین پنداری که عامل اصلی در سقوط مصدق را نهاد امنیتی آمریکا یعنی سازمان سیا می‌داند، ضروری است. چنین پنداری را قبل از هر کس، کرمیت روزولت مقام امنیتی آمریکا در خاورمیانه در کتابی با نام «ضد کودتا» مطرح کرده و این کتاب اثر بسیار قابل‌توجهی بر روایت‌های 28 مرداد داشته است.

بنا بر روایت کرمیت روزولت، 28 مرداد محصول یک عملیات خارق‌العاده آمریکایی در سبک فیلم‌های هالیوودی است که قهرمانی پا به میدان می‌نهد و با عبور از همه موانع و تحمیل شکست به نیروهای مقابل، پیروزی رعدآسایی را به دست می‌آورد. اما میان آن­چه در روزهای پایانی دولت دکتر محمد مصدق سپری شد، و آن­چه روزولت روایت کرده، تفاوت‌های آشکاری وجود دارد که برخی از آن­ها در کتاب «ایران و سازمان سیا» نشان داده شده و زیر ذره‌بین قرار گرفته است. بایندر در کتابش تلاش کرده تا خواننده را به درک بیش­تری از دوران مصدق، حوادثی که در آن دوران رخ داد و پایان ماجرا، برساند. آن­چه در این کتاب اهمیت دارد، نگرش متفاوت نویسنده به واقعه‌ای است که همواره با حکم مشخصی داوری شده است. جدا از این­که این کتاب تا چه اندازه توانسته واقعیت‌ها را نشان دهد و تحلیل کند، نگرش متفاوت آن به مسئله‌ای که دهه‌ها حل‌نشده باقی مانده، مجال بیش­تری به خوانندگان می‌دهد تا از زوایای دیگری هم به مسئله بنگرند.