درس 28 مرداد

کتاب «درس 28 مرداد» نوشته‌ی خلیل ملکی را نشر پردیس دانش منتشر کرده است. در کتاب «درس 28 مرداد» با مجموعه دیدگاه‌های ملکی درباره‌ی حزب توده، نهضت ملی و رخداد 28 مرداد آشنا می‌شویم. این کتاب برای کسانی که به مطالعه درباره‌ی حزب توده و جریان نهضت ملی‌شدن نفت و پایان‌بندی آن علاقه دارند، مناسب است.
کتاب «درس 28 مرداد» شامل مقالات خلیل ملکی است و از مطالب آن می‌توان به «ایران و سیاست بزرگ جهانی»، «نهضت ملی ایران در مقابل قدرت‌های بزرگ جهان»، «ستون فقرات سیاست بعد از جنگ شوروی که تعیین کننده‌ی خط مشی حزب توده در مسئله نفت و نهضت ملی ایران بود»، «تبلیغ برای صلح بین دول بزرگ و تشکیل جبهه واحد برای خدمت به ستاد زحمتکشان جهان»، «هدف نهضت ملی متناقض یا هماهنگ با سیاست جهانی شوروی است؟»، «اعتراف سران حزب توده به اشتباه خود دروغ است، آن‌ها مطابق اصیل‌ترین اصل استالین رفتار کرده‌اند»، «آیا دکتر مصدق مطابق ادعای توده‌ای‌ها در مقابل آمریکا و دربار سازشکار بود؟» و... اشاره کرد. 
جملاتی از کتاب که شاید انگیزه خواندن باشند
ملکی در یکی از مقالات کتابش می‌نویسد: «مطالعه اوضاع بین 30 تیر تا 28 مرداد و شرایطی که توده‌ای‌ها در اعلامیه‌های خود برای تشکیل جبهه واحد اعلام داشته‌اند نشان می‌دهد که حزب توده از طرفی دکتر مصدق را مطابق ادعای لزوم جبهه واحد تأیید نمی‌کرد و همان هدف سابق خود را که اخلال و خرابکاری در کار سازمانی و اقتصادی و سیاسی دولت نهضت ملی باشد، ادامه می‌داد و تنها روش خود را برای رسیدن به هدف مذکور تغییر داده بود و از طرف دیگر دائماً تظاهر به تشکیل شدن جبهه واحد می‌کردند و از لیبرالیسم دستگاه دولتی نوعی استفاده می‌شد و اسناد و مدارک زنده به وجود می‌آمد که در نظر آمریکایی‌ها،‌ حزب توده عملاً مؤتلف نهضت ملی تلقی گردد. این همه داد و بیداد حزب توده که چرا مصدق آزادی‌های دموکراتیک نمی‌داد و به این بهانه‌ها عوض تأیید دولت مطابق مفهوم جبهه واحد که آن را لازم اعلام می‌کردند اخلال در کار دولت نهضت ملی شد، صحیح بود؟ زیرا عملاً نه ‌تنها آزادی‌های دموکراتیک وجود داشت و متاسفانه مورد سوءاستفاده توده‌ای‌ها به نفع انگلیس قرار می‌گرفت بلکه حزب توده از این لحاظ در بهترین موقعیت بود یعنی رسما مجاز نبود و به‌طور مخفی جرائدش منتشر می‌شد... عملاً حزب توده اگر مجاز بود چه کاری می‌کرد که در آن دوره نکرد؟ آیا در تمام تهران غیر از دادگستری و مأمورین انتظامی یک بچه شش هفت ساله وجود داشت که نداند به سوی آینده و شهباز ارگان کدام حزب‌اند؟ آیا پیرزن دور از سیاستی وجود داشت که نداند مثلاً «جمعیت مبارزه با استعمار» و «خانه صلح جوانان دموکرات» که هر کدام از بهترین عمارات سلطنتی ایران را اجاره و اداره می‌کردند، متعلق به کدام حزب است؟» ملکی در مقالاتی که نوشته، و در این کتاب آمده است، به تحلیل اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران پرداخته و همچنین انتقاداتی را به حزب توده و عملکرد آن در دوره نهضت ملی وارد می‌کند. کاوه بیات درباره‌ی کتاب «درس 28 مرداد» می‌نویسد: «خلیل ملکی به رغم تمام گرفتاری‌های آن دوره، از جمله سپری کردن یک دوره کم و بیش یک‌ساله حبس بعد از 28 مرداد، بر آن شد حتی برای دفاع از نهضت ملی و رد ایرادهای حزب توده هم که شده باشد، مطلبی بنویسد. بخش اعظم آن دوره حبس در قلعه فلک الافلاک و در نوعی مصاحبت تحمیلی و آزارنده با تعدادی از توده‌ای‌ها گذشت و به گونه‌ای که از یادداشت‌های خلیل ملکی از آن ایام برمی‌آید، نطفه این بحث و جدل سیاسی از دل‌ رشته مباحثی درآمد که در این دوره میان او و توده‌ای‌ها جریان داشت.» 
درباره نویسنده
خلیل ملکی، فعال سیاسی مشهوری بود که به سوسیالیسم گرایش داشت. او ابتدا عضو حزب توده ایران بود اما به علت اختلافاتی که با راه و روش حزب پیدا کرد از آن جدا شد و در ایجاد حزب زحمتکشان مشارکت کرد که آن مشارکت و همکاری هم چندان دوامی نداشت. ملکی که در دوره پهلوی اول با استفاده از بورسیه دولتی برای تحصیل به آلمان رفته بود به سوسیال‌دموکراسی علاقه پیدا کرده بود و پس از بازگشت به ایران نیز از نزدیکان تقی ارانی محسوب می‌شد و مدتی نیز در زندان به سر برد. او از علاقه‌مندان به دکتر محمد مصدق بود و با وجود اختلاف‌نظرهایی هم که با مصدق داشت، همواره به او وفادار ماند و پس از سقوط دولت مصدق مدتی راهی زندان شد. ملکی بعدها جامعه سوسیالیست‌ها را راه‌اندازی کرد و فعالیت‌های قلمی خود را ادامه داد. در هنگامی که انقلاب سفید در ابتدای دهه 1340 شکل گرفت، او از معدود کسانی بود که از آن اقدام پشتیبانی کرد. خلیل ملکی در 22 تیر 1348 و در حالی که از بیماری قلبی رنج می‌برد، از دنیا رفت.