ایلیاد و اودیسه/ خشتی با سنگ

 ترجمۀ فارسی ایلیاد و اودیسه که یکجا و در یک مجموعه به چاپ رسیده‌اند، افسانه‌ها و اسطوره‌های پرآوازه‌ای را بازگو می‌کنند که از پیش تا حدودی برای مخاطبان آشنا هستند. ایلیاد داستان بخشی از جنگ افسانه‌ای تروا را روایت می‌کند، در حالی‌ که اودیسه، داستان سفر اودیسه به خانه را پس از پایان جنگ بیان می‌کند. 
ایلیاد و اودیسه معروف‌ترین آثار حماسی منتسب به هومر هستند؛ اشعاری طولانی که بر قهرمان‌ها و رشادت‌ها، نبردها و سفرهای آنان متمرکز‌اند. از نظر زمانی، اودیسه دنباله‌ای برای ایلیاد به حساب می‌آید با این‌حال، این دو اثر لزوماً مقدم و متأخر بر یکدیگر نیستند. برای درک این دو شعر حماسی، آشنایی با اسطورۀ جنگ تروا مهم است هر چند که جزئیات مهم آن ‌را در این اثر نمی‌توان یافت. 
کتاب ایلیاد و اودیسه اثر ماندگار هومر با ترجمۀ سعید نفیسی توسط انتشارات هرمس در سال 1387 برای اولین به چاپ رسیده و چاپ ششم آن در سال 1400 در دسترس خوانندگان قرار گرفته است. این کتاب شامل 1005 صفحه است و در دستۀ آثار کلاسیک ادبیات قرار دارد. 

نظر خوانندگان در سراسر دنیا دربارۀ ایلیاد و اودیسه چیست؟

ریچارد جنکیز در مقاله‌ای در نیویورک تایمز در سال 1996 دربارۀ ایلیاد و اودیسه می‌نویسد: این اثر به ما یادآوری می‌کند که شعری حماسی اما طبیعی و سبک‌بال را می‌خوانیم. این در حالی است که وقتی برچسب شعر قرن بیستمی بر شعری زده شود، دیگر به شاعر اجازه داده نمی‌شود اثری خلاقانه، سترگ و طبیعی خلق کند.
آلبرتو مانگوئل در سال 2008 یادداشتی در راستای تأثیر این دو اثر بر اندیشمندان و بزرگان فلسفه و ادبیات نوشت: افلاطون، ارسطو، ویرژیل و سایر مؤلفان، تأثیر قدرتمند حماسه‌ها (ایلیاد و اودیسه) را احساس کردند. مسیحیان اولیه سعی در استخراج اصول دینی از متون این اثر داشتند. شکسپیر که در ظاهر از وجود چنین متنی بی‌خبر بود، با ترویلوس و کرسیدا از طریق منابع غیر هومری آشنا شده بود. دانشمندان عرب، این اثر را در دوران پیش از قرون وسطی ترجمه کردند و دانته، شاعر ایتالیایی، در اثر برجستۀ خود، کمدی الهی، هومر را از ساکنان دوزخ برشمرده بود.

جملاتی از کتاب که شاید انگیزۀ خواندن باشند

هرمس گفت: «زئوس به تو دستور می دهد تا زیباترین این سه تن را انتخاب کنی.» پاریس هم چنان که سرش را تکان می‌داد، گفت: «فکر نمی‌کنم کار من باشد. من در مقامی نیستم که چنین تصمیمی بگیرم. ترجیح می‌دهم دست به چنین کاری نزنم.» پاریس می‌دانست که هر تصمیمی بگیرد، باعث خشم بازندگان خواهد شد. از این رو لبخندی زد، سیب زرین را در دست گرفت و گفت: «من این سیب را سه قسمت می‌کنم و هر قسمت را به یکی از آنان می‌دهم.» هرمس پافشاری کرد: «پاریس، این راه حل نیست.» پاریس در نهایت بی‌میلی دامنۀ کوه را در پیش گرفت و نزد ایزدبانوان رفت. او به آنان گفت: «خواهش می‌کنم مرا ببخشید. من این داوری را به عهده نگرفتم. آدمی در برابر فرمان زئوس چه می‌تواند بکند؟» ایزدبانوان به سوی او چرخیدند. چشمان پاریس از برق زیبایی آنان متحیر ماند. گفت: «خواهش می‌کنم یکی‌یکی جلو بیایید. وقتی در کنار هم هستید، از شدت زیبایی‌تان، چشمانم جایی را نمی‌بینند.» هرا نخستین فرد بود که جلو آمد و آهسته گفت: «جایزه را به من بده تا تو را فرمانروای آسیا و ثروتمندترین مرد روی زمین کنم.» پاریس چیزی نگفت و نگاهش را گرداند. آتنا نفر بعد بود. او همانند عقابی که برفراز صخره‌ها و در دل آسمان آبی بی‌پایان در پرواز باشد، مستقیم به چشمان او نگاه کرد و گفت: «اگر مرا انتخاب کنی، در هر نبردی پیروز خواهی شد. من تو را خردمندترین و خوش‌سیماترین مرد جهان خواهم کرد.» پاریس شانه‌هایش را بالا انداخت و گفت: «من نیازی به نبرد نمی‌بینم. من شبانم و برای داوری عادلانه، نیازی به رشوه ندارم. آفرودیت آماده‌ای؟»

نویسندۀ کتاب ایلیاد و اودیسه

قرن‌ها مردم در تلاش بوده‌اند تا دریابند چه کسی پشت داستان‌های شگفت‌انگیز ایلیاد و اودیسه بوده است. هومر نامی است که همواره با نام این دو اثر همراه بوده اما شخصیت و هویت وی همچنان مرموز باقی مانده است. آیا هومر مرد بوده یا زن؟ آیا هومر نام گروهی از شاعران است؟ گمانه‌زنی‌های بسیاری در این زمینه وجود دارد. به طور مثال، ساموئل باتلر، رمان‌نویس اواخر قرن 19 بر این باور بود که هومر زن است اما بیشتر مردم در دوران یونان باستان خالق این دو اثر را یک مرد می‌دانستند. 
با توجه به نوشته‌ها و گویشی که در متن این اشعار وجود دارد، پژوهشگران بر این باورند که هومر برخاسته از مکانی در ترکیۀ کنونی نزدیک به شهر ازمیر است که در آن زمان از قلمرو یونان باستان به شمار می‌رفته است. اما هیچ ‌کدام‌ از فرضیه‌ها و گمانه‌زنی‌ها، محل تولد و زیست اصلی هومر را به قطعیت بیان نمی‌کنند. 
نویسندگان باستان نظریات مختلفی در مورد ظاهر هومر مطرح کرده‌اند. از طریق ریشه‌یابی کلمۀ Homeros می‌توان به دو معنا دست یافت: اولین معنا گروگان است که بر اساس آن، برخی گمان می‌کردند هومر یک اسیر بوده است. معنای دوم به نابینا تعبیر می‌شود و اغلب این فرضیۀ اخیر را به واقعیت نزدیک‌تر قلمداد می‌کنند چرا که در شعر اودیسه، شاعری نابینا اما فوق‌العاده بااستعداد به نام دمودوکوس توصیف شده است و شاید سندی باشد بر این فرضیه که هومر نیز نابینا بوده است. 
آنچه از تجمیع منابع و متون باستانی برمی‌آید این است که هومر یکی از افسانه‌پردازان و شاعران بزرگ یونان باستان بوده است. با استناد به هردوت، مورخ شهیر یونانی، که حیات هومر را چهار قرن قبل از خود متصور است، می‌توان نتیجه گرفت که هومر در قرن نهم قبل از میلاد مسیح می‌زیسته است.