جشن های ایرانی

کتاب «جشن‌های ایرانی» که یکی از آثار منتشرشده درباره فرهنگ قدیم ایران و جشن‌های قدیمی است، ما را با بخش مهمی از آداب و رسوم ایرانیان -در طول قرن‌ها- آشنا کرده تا به این نکته پی ببریم که ایرانیان در روزگار قدیم چگونه به هستی و زندگی نگاه می‌کردند.

چنان‌که در این کتاب آمده، جشن تیرگان یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که در تیرروز یعنی ۱۳ تیر برگزار می‌شده است. این جشن برای پاسداشت تیشتر (ستاره باران‌آور) بوده و در تاریخ نیز چنین قید شده که تیرگان روز کمان کشیدن آرش کمانگیر و پرتاب تیر از بالای البرز است که به این جشن جنبه‌ای حماسی می‌بخشد. تیرگان در کنار آب‌ها، همراه با جشن و بزم‌هایی با آب‌پاشی و آرزوی بارش باران در سال بعد برگزار می‌شده و جشنی بوده که پیوند محکمی با آب داشته است. آبریزگان، آب پاشان و سر شوران از دیگر اسامی این جشن قدیمی است که مردم با پاشیدن آب به یکدیگر، آرزوی باران می‌کردند و دوری از خشکسالی را می‌خواستند. البته اگر به پیشینه جشن تیرگان بنگریم، همگان در روز 13 تیر این جشن را برگزار نمی‌کردند بلکه در برخی نقاط هم این جشن به شکلی عظیم در اول تیر برگزار می‌شده است. اما آب‌پاشی در تمام این جشن‌ها جریان داشته و مردم در این روز طلب باران می‌کردند.

فال کوزه، از دیگر زیبایی‌های این جشن است. به این صورت که یک روز قبل از جشن تیرگان، دوشیزه‌ای را انتخاب می‌کردند و کوزه سفالی سبز رنگی را با دهان گشاد به او می‌دادند که دوله نام داشت. دوشیزه موظف بود این کوزه را از آب پاکیزه پُر ‌کند و یک دستمال سبز لطیف را بر روی دهانه آن قرار دهد و دوله را پیش همه کسانی ببرد که آرزویی در دل دارند و آن‌ها چیزی مثل جواهر، انگشتری، گوشواره، سنجاق سر، سکه و... در آب دوله می‌انداختند. بعد دوشیزه، دوله را در زیر درختی سبز مثل سرو می‌گذاشت. در روز جشن و پس از مراسم آبریزان، همه کسانی که در دوله چیزی انداخته‌ بودند و آرزویی داشتند در جایی جمع می‌شدند و دوشیزه، دوله را از زیر درخت به میان گروه می‌آورد.

در این فال‌گیری بیشتر از همه بانوان فعال بودند و دختر در هنگام ترانه‌خوانی و در پایان هر ترانه، دست خود را درون دوله کرده و یکی از چیزها را بیرون می‌آورد، به این ترتیب صاحب آن چیز متوجه می‌شد که ترانه‌ خوانده شده آرزوی او را بیان می‌کرده است. مهرگان یا جشن مهر هم یکی دیگر از جشن‌های کهن ایران است که با اعتدال پائیزی پیوند داشته و در نخستین روزهای فصل پاییز برگزار می‌شده است. چنان‌که می‌خوانیم، ایرانیان قدیم، از هزاره دوم قبل از میلاد جشن مهرگان را گرامی می‌داشتند. مهرگان مثل نوروز با آیین یگانه و آداب خاصی برگزار می‌شده و رد پای آن در ادبیات قدیم ایران بسیار درخشان است.

برای مثال، رودکی می‌گوید: «ملکا جشن مهرگان آمد...» یا منوچهری دامغانی می‌سراید: «شاد باشید که جشن مهرگان آمد...» و جالب این‌که در بسیاری از موارد می‌توان اثر جشن‌های ایرانی را در شعر فارسی جستجو کرد و دریافت که این جشن‌ها تا چه اندازه شاعران را به شادی و شعف وامی‌داشته است.