-
در این مطلب میخوانید:
دکتر ژیواگو
اثری که بوریس پاسترناک، شاعر شناختهشدهی روس با نام «دکتر ژیواگو» خلق کرد، یکی از مهمترین رمانهای سیاسی-عاشقانه در دنیا به حساب میآید. این رمان که در ایران نیز برای مخاطبین شناخته شده و محبوب است، به انقلاب اکتبر 1917 و تاثیر وقایع آن سالها در زندگی دکتری شاعر به نام ژیواگو میپردازد. این رمان بلند که برای نویسندهاش نوبل ادبیاتی را در سال 1958 به همراه داشت، در دوران خفقان حکومت اتحاد جماهیر شوروی مجوز چاپ نگرفت و از مرزهای استبداد عبور کرد و در 1957 در ایتالیا به چاپ رسید. کتاب دکتر ژیواگو تا 1988 در روسیه اجازهی چاپ نداشت. موضعگیریهای سیاسی این نویسنده، دلیل اولیه این واکنش مستبدانه از جانب حکومت وقت بود. دیوید لین از این اثر جاویدان، اقتباس سینمایی موفقی داشته که در سال 1965 ساخته شده و جوایز بسیاری را به همراه داشته است.دنیای قشنگ نو
یکی از بهترین رمانهای سیاسی جهان، فضایی عمیقا استعاری از زیستن انسان مدرن در جهانیست که معانی اصلی در آن تغییر کردهاند. آلدوس هالکسی، نویسنده و فیلسوف بریتانیایی در رمان تخیلی معروفی که نوشته است، جهانی پادآرمانی را خلق کرده. در کتاب دنیای قشنگ نو تمام مفاهیم و آرمانها و اخلاقیاتی که برای ما به طور پیوسته در چرخهی تکاملیمان شکل گرفته، برهم خورده و زندگی ضد تمام اینها به تصویر کشیده شده است. در نظر بگیرید، طبیعت، عشق، هنر، دانش و... قربانی شده و جهانی که در قرن بیستوششم بریتانیا توصیف میشود، بهطور کلی پوست انداخته و هر رنجی که باقی مانده و مردم در پی پس راندن آن هستند، رنجهایی غیرضروری و کماهمیت هستند. انسانها شاد و سالم بوده و و زندگی مجلل و باشکوهی دارند و در خوشی شناورند، اما تمام اینها را به قیمت از دست دادن خانواده، فرهنگ و فلسفه به دست آوردهاند. این جهان تخیلی و استعاری که هالکسی خلق کرده، شخصیتهایی مهم و کلیدی دارد که نمایهای از شخصیتهای مهم سیاسی و علمی همان زمانه هستند.
دنیای قشنگ نو، لذایذ غریزی انسان را به شکلی دیگر تعبیر کرده و از همین رو مادهای مخدر و آرامبخش را به میان آورده که هر کسی که از شرایطش ناراضیست آن را مصرف کرده و نیازهایش را برطرف کند. مطالعهی این رمان برای مخاطب نهتنها ارزشهای یکسری آرمان و عقیده را در قالب اهمیت انسانی آنها مهم جلوه میدهد، بلکه شمایلی دیگر از یک دیکتاتوری متفاوت را هم ترسیم میکند. توصیف زندگی آرمانی و زندگی ضدآرمانها تضادی عمیق، فلسفی و بسیار خواندنی در بطن این رمان خلاقانه است.
خزان خودکامه
گابریا گارسیا مارکز را عموم مخاطبین ایرانی با رمان معروف صدسال تنهایی میشناسند. زندگی شخصی این نویسنده - که او را همتراز سروانتس در آمریکای لاتین و اسپانیا مهم و برجسته میدانند – و همچنین نزدیکی عمیقی که با خرافات، عادات و رسوم فرهنگ کهن کشورش داشته، به همراه تجربیات سیاسی و درک او از مفهوم دیکتاتوری، رمان اعجابانگیز خزان خودکامه را خلق کرده است. ترجمهی دیگری از این رمان نیز «پاییز پدر سالار» نام دارد. قصهی جادویی و گیرای این رمان مارکز، روایت دیکتاتور پیریست که بین 107 تا 232 سال دارد. این ژنرال شکاک، متوهم و هذیانگوست. این دیکتاتور که بر کشوری کوچک و استوایی حکمرانی میکند مادرش را که مرغان فرتوت و رو به موت را با قلممو رنگ کرده و جای پرندگانی دیگر به فروش میرساند، هنگام مرگ در حد قدیسی والا معرفی میکند. زندگی شخصی او به نحویست که تنها همسر رسمیاش را که صومعه را ترک کرده، در بازار مشغول دزدی میبینند.
به لحاظ فرمی و محتوایی، این اثر مارکز را متفاوت از دیگر آثار ادبیاش میدانند؛ جملات بلندی که نقطه ندارند و ویرگولهای بسیاری که در نوشتار این کتاب او آمده وجه تمایزش از دیگر رمانهای اوست. انتزاع جادویی نثر او در «خزان خودکامه» ویژگی جذابیست که علاقهمندان به رمانهای سیاسی در ایران را هم به خود جلب کرده و بدان ارزش بسیاری بخشیده است.
بیشتر بخوانید: زندگینامه و معرفی آثار تولستوی، نویسنده بزرگ تاریخ روس
1984
جرج اورول یکی از معروفترین سیاسینویسان ادبیات انگلستان در قرن بیستم است. آثار او در ایران شهرت داشته و کتابهایش در دسترس عموم قرار گرفته است. در کنار قلعهی حیوانات که در ادامه نیز به آن خواهیم پرداخت، کتاب 1984 اورول همواره در ادبیات و فضاسازی یک حکومت توتالیتر برای مخاطبین شاخص بوده است. این دو کتاب اورول بیش از هر کتابی در قرن بیستم فروش داشتهاند، 1984 رمانیست در وصف ویرانشهر. ویرانشهر، چنان که از خود کلمه بیرون میزند، فضای خلاف آرمانشهر است. اگر آرمانشهر را به نیکی و درستی زندگی، به کمال آنچه انسان از زیستن میخواهد در نظر بگیریم، ویرانشهر تضاد تمام آرمانهای انسانیست.این نویسندهی سرشناس در 1949 این کتاب را به چاپ رساند. او آیندهای را برای جامعه به تصویر میکشد که در آن خصوصیات یک جامعهی دیکتاتوری را مشاهده میکنیم، فضایی که تنفر شدید به دشمن لحاظ میشود و ستودن پیشوا بهعنوان یک دیکتاتور امری عادی به چشم میآید. مردم در شرایطی ظالمانه برای گناههای مختصر اعدام میشوند و خبری از آزادیهای فردی و حریم خصوصی برای جامعه مطرح نیست. از این رمان معروف سیاسی دوبار در تاریخ سینما اقتباس شده و هنوز و همچنان نیز در جامعهی ما و دیگر جاهای جهان بازچاپ شده و مورد توجه قرار میگیرد.
مکتب دیکتاتورها
«شاید دانستن این که به بیماری مردان بزرگ تاریخ مبتلا هستید تسکینی برای شما باشد، چون همهی دیکتاتورها از سزار تا هیتلر دچار سردردهای مزمن بودهاند. این نکته اهمیت بهسزایی دارد، به دلیل اینکه در مورد بعضی از دیکتاتورها، تنها دلیلی است که اثبات میکند آن ها سر داشتهاند.» این برشی از رمان مکتب دیکتاتورهاست. فضایی گزنده، تلخ و طنزآمیز که میان دو آمریکایی روایت میشود تا آداب دیکتاتوری را از سفر به اروپا بیاموزند. اینیاتسیو سیلونه نویسندهای ایتالیاییست که از ابتدای جوانیاش تا هنگامهی مرگ، با دیکتاتوری و فاشیسم وقت مبارزه کرد. او در 1930 به خاطر فعالیتهای سیاسیاش از کشورش ایتالیا بیرون رانده شد و در همین دوران تبعیدش بهترین آثارش را هم نوشت.این نویسندهی شاخص ادبیات ایتالیا، در سالهایی که عضو حزب کمونیسم بود، دریافت که صرف داعیهی این حزب در زمانهاش مبارزه با فاشیسم برای رسیدن به دموکراسی نیست، بلکه صرفا به معنی مبارزه است. مبارزهای که منطق مخالفت به هر قیمت را پیش میبرد و خود در بسیاری از لحظات بدل به سایهای دیگر از فاشیسم میشود. اینیاتسیو که از تجربهی زیستهاش در رمان «مکتب دیکتاتورها» استفاده کرده، شخصیتی را خلق کرده که به گفتهی منتقدان برگرفته از شخصیت خود اوست، شخصیتی که عمرش را پای مبارزه با دیکتاتوری گذاشته و حالا در برابر کسانی قرار گرفته که پی آموختن آداب دیکتاتوری هستند.
فارنهایت 451
جایی را تصور کنید که خواندن هر کتابی ممنوع است و داشتن هر کتابی جرم به حساب میآید، مامورانی باشند که وظیفهشان سوزاندن کتاب باشد، رباتی وجود داشته باشد که کتابها را دل خانهها شناسایی میکند و اگرچه خانهها نمیسوزند اما کاغذها شعلهور میشوند، کاغذ در دمای 451درجه سانتیگراد شروع به سوختن میکند... این جهان انتزاعی-استعاری رمانی نوشتهی ری بردبری نویسندهای آمریکاییست که این کتاب شناختهشده را در سال 1953 که با مضمون سانسور حکومتی و مسالهی کتاب سوزی در نظامهای سیاسی خودکامه و دیکتاتوری نوشته است.
فصلهای درخشانی که او در اثرش خلق کرده برای مخاطب بسیار تاثیرگذار است. زنی میخواهد با کتابهایش بسوزد، مردم برای تحمل زندگی قرصهای نشاطآور میخورند و ماموری که وظیفهی سوزاندن کتابها را بهعهده دارد، لای کتابی را باز میکند و شروع به خواندن میکند... . کتاب فارنهایت 451 مانند دیگر رمانهای سیاسی قرن بیستم بازتاب خفقان جاری در حکومتهای توتالیتر است، میتوان گفت بشر امروزی از چه فرازونشیبهای عمیقی عبور کرده، چه لحظات رنجآوری را در استبداد پشت سر گذاشته و امروز را زندگی میکند. فرانسوا تروفو، کارگردان معروف فرانسوی نسخهای موفق از این اثر ادبی را اقتباس کرده است.
سرزمین گوجههای سبز
زندگی کردن در حکومتی دیکتاتوری ممکن است به شکلی پیش برود که جامعه خیال رها شدن از بند استبداد را از دست بدهد، تصور جهانی بهتر از میان برود و آزادی شبیه به وهم و خیال دیده شود. هرتا مولر نویسندهای است که سال 2009 نوبل ادبیات دریافت کرد. کتاب سرزمین گوجههای سبز این نویسندهی رومانیایی-آلمانی، روایت زندگی چهار جوان در اقلیت آلمانی کشور رومانی است که در زمان دیکتاتوری چائوشسکو عمرشان را میگذرانند. مولر، این نویسندهی شهیر، که اثرش در لیست پرفروشترین کتابهای آمازون قرار دارد، در نظامی دیکتاتوری زندگی کرده و چنانکه در مصاحبههایش هم بیان میکند، رنج و شکنجهی زیستن در نظام دیکتاتوری را بهخوبی میشناسد، ناامیدی در خفقان توتالیتاریسم را لمس کرده و از دل آن نجات پیدا کرده است. او در قسمتی از کتابش ظلم حاکم دوران چائوشسکو را اینچنین نوشته است: «بچههای مدرسه نمیتوانند حتی در مورد چیزی که به آن میبالند جملهای بدون ذکر «مجبور بودن»، مانند: من مجبورم، تو مجبوری، ما مجبوریم، بیان کنند. آنها میگویند: «مادرم مجبور بود کفش جدیدی برای من بخرد» و این عین حقیقت است. خودم هم همین کار را میکنم. مثلاً من مجبورم هر شب از خودم بپرسم که آیا فردایی خواهد بود...».
بیشتر بخوانید: بهترین کتاب های برنده جایزه نوبل که باید بخوانید
خودآموز دیکتاتورها
اگر سرزمینی با منابع ملی بالا، ثروت اندوخته و وسعتی پهناور را در اختیار شما قرار دهند، بهعبارتی شما ناگهان به قدرتی سیاسی برسید که انتظارش را هم نمیکشیدید، با سهم خودتان از این قدرت چه میکنید؟ آیا تمام دیکتاتوران تاریخ به دیکتاتور بودن خود آگاهند؟ کشتن و اعدام کردن معترضین و مخالفان خودتان چه طعمی دارد؟ ولع نگه داشتن سکان قدرت در شما چقدر خواهد بود؟ فضای طنزی که رندال وود و کارمینه دولوکا در کتاب خودآموز دیکتاتورها خلق کردهاند، راه و روشی است برای کسانی که علاقه دارند دیکتاتور شوند. عموما زبان طنزآمیز مفاهیمی تاثیرگذار و پیچیده چون قالب تمامیتخواهی و دیکتاتوری، گزندگی و زهرآمیز بودن موقعیت را بهتر شرح میدهد. از همین رو این کتاب نیز با مرور و بررسی تاریخی دیکتاتورهای جهان، ویژگیهای دیکتاتورها را وصف کرده و به شیوههای کشورداری آنان وقتی در راس قدرت بودهاند پرداخته، با این همه فروپاشی و پایین کشیدن نهاد قدرت توسط مردم یا قدرتی دیگر هم یکی دیگر از جنبههای همیشگی حکومتهای دیکتاتوریست. «خودآموز دیکتاتورها» به این قسمت هم پرداخته است و راههای اعمال بیشتر ظلم و خشونت را نیز به میان آورده است. تاثیر مفهوم قدرت و مصائب آن، چگونگی شکلگیری و فروپاشی دیکتاتورها در این اثر خواندنی، برای مخاطب علاقهمند به ادبیات سیاسی واضح و قابلتوجه است.قلعه حیوانات
کتاب قلعه حیوانات یکی از معروفترین رمانهای سیاسی تاریخ است، این اثر جرج اورول توسط مترجمان بسیاری ترجمه شده و بازچاپ آن هنوز هم ادامه دارد. روایت خلاقانهی اورول در این رمان به انقلاب کردن و تبدیل فضایی انقلابی به مفهوم دیکتاتوری و بهرهکشی از طبقهی کارگر میپردازد. جملهای معروف در این اثر شناخته شده در انگلستان به ضربالمثلی کنایهآمیز و تاثیرگذار بدل شده است: «همهی حیوانات باهم برابرند، بعضی از آنها برابرترند.» قصهی جذاب و گیرای این رمان پرفروش، قیام حیوانات یک مزرعه علیه انسانهاست، حیوانات با ظلمی که بر آنها میشود مقابله کرده و انسانها را در شرایطی انقلابی از مزرعه بیرون میرانند و خودشان قدرت را به دست میگیرند. خوکی انقلابی که شخصیتی بسیار نمادین دارد، کمکم تحتتاثیر موقعیت و با قدرتی که دارد علیه آرمان اولیهی انقلابشان عمل میکند و میتوان گفت مصادرهی قدرت از جانب او به انسانها نفع رسانده و حیوانات قلعه را مجازات کرده و به بهرهکشی بیشتر وا میدارد. جرج اورول با تجربهی زیستهاش در دوران دیکتاتوری ژوزف استالین با مفهوم پاکسازیهای خشونتآمیز دوران حکومت دولت سوسیالیستی شوروی آشنا بود؛ مزرعهی حیوانات نیز چنین موقعیتی را روایت میکند.با وجود آنکه این کتاب دربارهی انقلاب روسیه نوشته شده، اما وجوه نمادین و نشانههای خلاقانهی او استعارهای از تمام انقلابهاست. این رمان در طول جنگ جهانی دوم نوشت شد و در اواخر دههی 1950 به شهرت رسید. تا به امروز از این اثر معروف در قالبهای بسیاری برای اقتباس و به نمایش رساندن دیکتاتوری استفاده شده است. میتوان گفت هرجا دربارهی داستانهای سیاسی صحبت به میان میآید، حتما اشارهای به کتاب قلعهی حیوانات خواهد شد.
چگونه بر این جهان حکومت کنیم؟
«ریموند مرکادر یک کمونیست اسپانیایی بود که از طرف استالین مأمور ترور تروتسکی شده بود (امیدوارم تروتسکی را دیگر بشناسید. نمیشناسید؟ همان رقیب سیاسی استالین که به مکزیک گریخت). مرکادر با هویت جعلی و بهعنوان یک دانشجوی شیفتهی نوشتههای تروتسکی به او نزدیک شد و از آن کلک قدیمی استفاده کرد: «استاد بیاین ببینید تو این مقاله چی نوشتن!» او وقتی استاد خم شد تا ببیند در مقاله چه نوشتهاند، با یخشکنی که در جیبش مخفی کرده بود صاف زد وسط ملاج استاد، تروتسکی چند روز بعد بهخاطر شدت جراحت مرد. مرکادر چند وقت در مکزیک آبخنک خورد و در بازگشت به شوروی از استالین مدال شجاعت و نشان قهرمان ملی گرفت...». این بریدهای از کتاب چگونه بر این جهان حکومت کنیم؟ بود. این اثر جالب و خواندنیِ آندره د گیلوم به بلندپروازیهای ذهن کسانی میپردازد که میل به قدرت و حکومت کردن بر جهان درونشان زبانه میکشد. مزایا و معایب قدرت را با زبانی طنزآمیز برای مخاطب شرح میدهد و به وقایع تاریخیای میپردازد که هم آموزندهاند هم عبرتآموز.بررسی روانکاوانه ویژگیهای شخصیتی سیاستمداران و بهویژه کسانی که به دیکتاتور معروف بودهاند، همواره در تحلیل سیاسی حکومتها و نقش فرهنگی آنان نقش داشته است. به طور مثال همانطور که در این اثر نیز آمده شیوهی زمامداری ملکهی بریتانیا در مورد سیاستورزی برای جلوگیری از توطئهچینی اشرافزادگان صاحبنفوذ علیه سلطنت و تاج و تخت خود آنان را به زندگی در دربار خودش تشویق کرد، بنابراین روی ازدواج و زندگی آنان نظارت داشت و همین موضوع باعث میشد کنترل بیشتری در حفظ قدرت خودش داشته باشد. امروزه میبینیم روند سیاستگذاری و حکومت کردن تفاوت چندانی با شکل کهن خود ندارد، دیکتاتوری میتواند همانقدر خشونتآمیز باشد که ما در قصههای قدیمی پادشاهان بد ذات میخواندیم و مقاومت مردم و مبارزه با ظلم هم هنوز به همان شکل در جهان ادامه دارد. زبان طنز و کنایه نیز از ویژگیهای جذاب و خواندنی نثر این نویسندهی آمریکاییست که کتابش را به یکی از پرفروشترین آثار کشور آمریکا بدل کرد، کتابی که علاوهبر مرور تاریخی، به بالا بردن اطلاعات عمومی خوانندگانش کمک میکند.
مصائب آشپزی برای دیکتاتورها
بررسی زندگی خصوصی چهرههای معروف همیشه برای عموم جامعه جذاب بوده است، به طبع آن شیوهی زندگی شخصی، خورد و خوراک و رفتار خصوصی دیکتاتورها نیز جالب و خواندنی خواهد بود. این کتاب جذاب، همانطور که از نامش پیداست مصاحبه و معاشرت با آشپزهای خصوصی پنج دیکتاتور معروف است. آنها هنگامی که بر سر قدرت بودند و چه بسا جنایات بسیاری مرتکب میشدند همزمان چه وعدههای غذاییای میل میکردند؟! وقتی که مردم کشورشان گرسنه بودند و زیر استبداد و خودکامگی حکومت استخوانهایشان خورد شده بود، حاکم دیکتاتور نهار چه میل میکرد؟ ویتولد شابوفسکی نویسندهای لهستانیست که در سنی کم به پنج قارهی مختلف رفته، آشپزهای فیدل کاسترو، انور خوجه، عید امین، پل پوت و صدام را پیدا کرده و با آنها به گفتوگو نشسته است.
شغل اصلی این نویسنده روزنامهنگاریست، به همین منظور فضای اثری که خلق کرده هم حالوهوایی گزارشی، جذاب و خبری دارد. آشنایی با ذائقه غذایی دیکتاتورها، جنبههای کنایهآمیز جذابی دارد؛ اینکه آَشپزهای ایشان عموما ارعابی عمیق را زندگی کردهاند، طعم غذایی که میپختند در سرنوشتشان تاثیر داشته و نهتنها احتیاط برای سلامت غذا بر دوش آنان بوده، بلکه آَشنایی با غذای مورد علاقهی ارباب بزرگشان را نیز عهدهدار بودند. غذا مفهومی فرهنگیست، ویژگیهای مشترکی در هر دیکتاتوری وجود دارد، با این همه فرهنگ تغذیه و هزینهای که برای آن میشود به جنبههای دیگر هر کشور باز میگردد. کتاب مصائب آشپزی برای دیکتاتورها کتابی جدید در حوزهی بررسی دیکتاتورها به حساب میآید و از همین رو مواجهه با آن میتواند موثر و خواندنی باشد.
بیشتری بخوانید: معرفی بهترین و پرفروش ترین کتاب های انگیزشی
جمع بندی
ادبیات میتواند حامل تاریخ باشد، تاریخی که با صداقت بیشتری به دست خوانندگان میرسد، چون تمایزاتی درونی و مهم با آنچه به قلم تاریخنویسان به ما میرسد دارد. همین مهم نهتنها اهمیت فرهنگ، زبان و هنر هر کشور را مشخص میکند، بلکه امور انسانی-اخلاقی را هم گسترش میدهد. پیوندی که ادبیات با کتابخوانانِ سرتاسر جهان ایجاد میکند، چون ارتباطی نامرئی اما عمیق است. ما ساکنین خاورمیانه، التهابات اجتماعی و خشونت سیاسی را به شکلی دیگر تجربه و زیست میکنیم، تاریخ پرفرازونشیب گذشتهی کشورمان نویسندگان و اهالی فرهنگ و ادب را در جایگاه ویژهای قرار داده است. در طول تاریخ دیده شده که یک کتاب یا حتی یک شعر توانسته جریانی عمیق در جامعه پدید آورد؛ این موضوع به ما گوشزد میکند که با مطالعه میتوان مرزهای مشترک مهمی با دیگر مردمان این کرهی خاکی یافت و از آنها الگو گرفت. مطالعهی بهترین و شناختهشدهترین رمانهای سیاسی تاریخ مسیری هموار را برای درک حکومتها و دیکتاتوریهای جناحهای مختلف سیاسی و رهایی از جهل و استبداد را برای ما ترسیم میکند.
برای خرید بهترین رمان های روز دنیا می توانید به صفحه خرید رمان مراجعه نمایید.
نظرات کاربران