-
در این مطلب می‌خوانید:
چرا باید تاریخ بخوانیم؟
نسلی که تاریخ را نادیده می‌گیرد، هیچ گذشته و آینده‌ای ندارد -رابرت آنسون هاین‌لاین
تقریبا همه‌ی اهالی ادب و فرهنگ بر این اعتقادند که مطالعه‌ی تاریخ برای همه‌ی مردم واجب است. گویند همانطور که افراد گذشته‌ای دارند و بدون آن گذشته هویت آن‌ها قابل تعریف نیست، ملت‌ها هم گذشته‌ای دارند که به آن «تاریخ» می‌گوییم. تاریخ، سرگذشت ملت‌هاست. مطالعه‌ی کتابهای تاریخی علاوه بر عبرت گرفتن از وقایع گذشته، برای شناخت اوضاع اجتماعی-سیاسی دوره‌های مختلف و ارتقای جوامع گوناگون از نظرهای بسیاری مفید و لازم است. درواقع مطالعه‌ی تاریخ و خرید کتاب تاریخی، به نوعی پیش‌نیاز پیشرفت‌ها در عرصه‌های گوناگون زندگی‌ست.
تاریخ، نه صرفا مجموعه‌ای از اسامی و اعداد و کلمات گنگ برای ثبت در حافظه، که روایتی به هم پیوسته برای تحلیل رویدادهای گذشته است.
انگیزه‌ی شما برای شروع مطالعه‌ی کتابهای تاریخی هر چه که باشد؛ خواندن داستان گذشتگان یا دریافت تحلیلی از وقایع گذشته، معمولا تحت تاثیر آن قرار خواهید گرفت و شگفت‌زده خواهید شد که مطالعه‌ی تاریخ تا چه اندازه جذاب است.
در ادامه تلاش کرده‌ایم به معرفی 7 کتابی بپردازیم که در شناخت تاریخ ایران از جنبه‌های مختلف راه‌گشا هستند. شما می توانید به صورت غیر حضوری و به راحتی از خانه اقدام به خرید آنلاین کتاب از سایت بوک لند نمایید.
دو قرن سکوت
«دشمن بزرگ تاریخ‌نویسی وجود اندیشه‌های از پیش پرداخته‌ای است که در فضا معلق است و مورخ را ناخواسته به رعایت آن‌ها الزام می‌کند یا به رعایت سکوت وامی‌دارد. تجربه‌های من طی چهل سال به همین الزام سکوت منجر شد و باز در هر فرصت به آزمایش یک فرصت دیگر گذشت.»
این جمله‌ها نوشته‌ی عبدالحسین زرین‌کوب، ادیب و مورخ نامدار ایرانی‌ست که با اینکه بیش از ۲۰ سال از درگذشت او می‌گذرد، کتاب‌هایش همچنان پرکاربرد و در روزگار ما قابل تأمل هستند.
معروف‌ترین اثر زرین‌کوب دو قرن سکوت است که به عقیده‌ی بسیاری بهترین کتاب تاریخ ایران نیز هست.
«از آنچه نوشتن بعضی به شدت مایه‌ی آزارم شد. دو قرن سکوت، از تو بیش از همه آزار کشیدم. یادت هست ... یادت هست؟ در سرنوشت تو این بود که بارها در پیچ و خم راه‌هایت با سوء‌ظن یا سوءتفاهم برخورد کنی.»
بیشتر بخوانید: ۷ کتاب فلسفی که باید خواند
دو قرن سکوت درباره‌ی وقایع و شرایط تاریخی دو سده‌ی اول ایران پس از سلطه‌ی اعراب تا شروع سلسله‌ی طاهریان است. در کتاب چگونگی تغییرات بلندمدت و بزرگی که ادبیات، زبان، فرهنگ و جامعه‌ی ایرانی در طول زمان غلبه‌ی اعراب بر ایران اتفاق افتاد، بررسی می‌شود.
کتاب دو قرن سکوت در زمان پهلوی اول، به صورت پاورقی در نشریه‌ی مهرگان چاپ شد و بعد توسط همین نشریه به صورت کتاب در همان دوره به چاپ رسید که با استقبال بی‌نظیری مواجه و خیلی زود در بازار کتاب ایران نایاب شد. زرین‌کوب در پاسخ به انتقادات منتشر شده، از چاپ دوم کتاب خودداری کرد و سپس با انجام بیش از ۵ سال تحقیق، مقدمه‌ای بر چاپ دوم نوشت و تغییراتی در کتاب ایجاد کرد. این نسخه توسط انتشارات امیرکبیر به چاپ رسید و تمام چاپ‌های بعد بر پایه‌ی متن همین نسخه انجام شدند. چاپ نهم این کتاب توسط انتشارات سخن منتشر شد و تا امروز همین نسخه توسط انتشارات سخن چاپ و توزیع می‌شود.
تاریخ بیهقی
آنچه امروزه از کتاب تاریخ بیهقی موجود است، شامل حوادث بین سال‌های ۴۲۱ تا ۴۳۲ هجری قمری بوده که درواقع برابر است با کل دوران حکومت مسعود غزنوی، به اضافه‌ی بخشی هم درباره‌ی خوارزم و وقایع آن سرزمین. همچنین بیهقی در جاهایی از کتاب با توجه به موضوعات و حوادثی که روایت می‌کند، مطالبی را از دوره‌های گذشته بازگو می‌کند یا به آن‌ها ارجاع می‌دهد.
تاریخ بیهقی، یکی از مشهورترین کتابهای تاریخ ایران بعد از اسلام، نوشته‌ی خواجه ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی، از جمله آثار کلاسیک ارزشمند و گرانسنگ نثر فارسی است که در دو حوزه‌ی ادبیات فارسی و تاریخ ایران مورد توجه اهل فرهنگ قرار می‌گیرد.
تاریخ بیهقی که امروزه در دست ماست، روایت چگونگی به قدرت رسیدن سلطان مسعود غزنوی و اتفاقات دوران حکومت وی تا فاصله‌ی کوتاهی از مرگ اوست. کتاب تاریخ بیهقی، که به بررسی حوادث چهل و دو سال از پادشاهی سلسله‌ی غزنویان پرداخته است، بنا بر ادعای ابوالحسن علی بن زید بیهقی ملقب به ابن فندوق؛ نویسنده‌ی قرن ششم هجری، بیش از سی جلد بوده است. علی بن زید بیهقی گفته است که تعدادی از سی جلد را در کتابخانه‌ی سرخس و چند جلد در کتابخانه‌ی مدرسه خاتون مهد عراق و چند جلد در دست افراد گوناگون دیده است و تمام جلدها را هرگز ندیده است. حقیقت‌پژوهی و رعایت عدل و انصاف در اظهارنظرها، نکته‌سنجی و باریک‌بینی، قدرت استنباط و شناخت بیهقی از جامعه‌ی عصر خود، و همینطور معرفی منبع اطلاعات در موضوعات مختلف، عمده‌ترین نکاتی هستند که بر ارزش و اهمیت این کتاب افزوده و خواندن آن را پراهمیت می‌کند.
سیاحت‌نامه‌ی ابراهیم بیگ
کتاب سیاحت‌نامه‌ی ابراهیم بیگ» نوشته‌ی زین‌العابدین مراغه‌ای، سفرنامه‌ای است که در اواخر سلطنت و حیات ناصرالدین شاه چاپ شد و موضوع آن تاریخی جذاب و واقعی از وضعیت ایران در دوره‌ی قاجار است. سیاحت‌نامه‌ی ابراهیم بیگ تاثیر زیادی بر آگاهی اجتماعی و سیاسی جامعه‌ی ایرانیان در آستانه‌ی جنبش مشروطه داشت.
این کتاب به نوعی دایره‌المعارف جامع اوضاع و احوال ایران در پایان قرن سیزدهم است که با قلمی آتشین و بی‌گذشت به رشته‌ی تحریر درآمده است. در واقع این اولین رمان اجتماعی در معنای اروپایی آن به زبان فارسی است که اوضاع زندگی ایرانیان را آنچنان که بوده است شرح داده و از این نظر مشابهت زیادی با رمان «نفوس مرده» گوگول؛ نویسنده‌ی بزرگ و شهیر روس دارد.
فریدون آدمیت درباره‌ی این کتاب گفته است: «انتقاد همه‌جانبه‌ای است بر حیات جامعه‌ی ایرانی که سیاست، اقتصاد، روحانیت، تعلیمات، اخلاق، اعتقادات و تقریبا همه‌ی متعلقات اجتماعی را نقادی می‌کند.»
سیاحت‌نامه‌ی ابراهیم بیگ داستان سیاسی عاشقانه‌ای است که با زبان طنزی تند و نقادانه روایت می‌شود. داستان کتاب با گزارش رئالی از یک مسافرت شروع می‌شود که رفته‌رفته معنای تمثیلی می‌گیرد، یعنی لایه‌ی ابتدایی را می‌شکافد و به وقایع و آدم‌ها معنایی تاریخی یا اسطوره‌ای می‌بخشد و از این طریق در تاریخ ادبیات معاصر ایران به جایگاهی ممتاز دست می‌یابد و از بهترین کتابهای تاریخ معاصر ایران می‌شود.
ایران بین دو انقلاب
کتاب ایران بین دو انقلاب کتابی مهم و پرفروش از یرواند آبراهامیان؛ مفسر پرآوازه تاریخ معاصر ایران است. آبراهامیان؛ استاد ایرانی‌الاصل تاریخ در کالج باروک دانشگاه شهر نیویورک، در این کتاب که از معروف‌ترین کتابهای تاریخ درباره ایران مدرن است، با تجزیه و تحلیل خود بر نقاط تاریک تاریخ معاصر ما نور تابانده است. این کتاب ترجمه‌ی فارسی کتابIran between two revolutions است.
ایران بین دو انقلاب بدون شک اثری بسیار مهم در بررسی تاریخ هفتاد سال گذشته ایران است. این کتاب تا کنون دو مرتبه به زبان فارسی ترجمه و توسط نشر مرکز و نشر نی منتشر شده است. نویسنده در این کتاب سعی دارد با تکیه بر نیروهای اجتماعی، «گروه‌های قومی» و «طبقات اجتماعی» آن زمان، روابط اقتصادی و توسعه‌ی سیاسی هفتاد سال گذشته ایران را برای مخاطب روشن سازد. در بخش تشکیل احزاب، به خصوص حزب توده و اختصاص بخش زیادی از کتاب به آن و همچنین گرایشات فکری نویسنده به جریان چپ، برای منتقدین باعث ایجاد شبهه شده است که در تحلیل و تفسیر تاریخ معاصر ایران، باورهای شخصی نویسنده دخالت داده شده است. آبراهامیان معتقد است در صد سال گذشته، هیچ زمان حلقه‌ی وصلی بین حکومت و ساختارهای اجتماعی به وجود نیامده است. درواقع از منظر او، «طبقات اجتماعی» و سیاست وجود داشت، اما اجتماعی نبود و به بیان دیگر، دولت برآیند اجتماع و برخواسته از آن نبود. توسعه‌ی ناهمسان باب میل مردم ایران نبود و در نتیجه انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ شکل گرفت.
صلحی که همه‌ی صلح‌ها را بر باد داد
کتاب صلحی که همه‌ی صلح‌ها را بر باد داد در سال ۱۹۸۹ نامزد نهایی جایزه‌ی پولیتزر شد. دیوید فرامکین نویسنده و مورخ آمریکایی است. او فارغ‌التحصیل رشته‌ی حقوق از دانشگاه شیکاگو و استاد بازنشسته‌ی تاریخ و روابط بین‌الملل و حقوق در دانشگاه بوستون است.
صلحی که همه‌ی صلح‌ها را بر باد داد روایت فروپاشی امپراطوری عثمانی و شکل‌گیری خاورمیانه‌ی جدید است. روایت اتفاقاتی که در جنگ جهانی اول رخ داد و باعث تغییرات بزرگ و اساسی در منطقه‌ی خاورمیانه شد. نویسنده اعتقاد دارد این تغییرات خاورمیانه منجر به جنگی شد که تا امروز هم ادامه دارد. وقایعی که دست در دست هم دادند تا خاورمیانه‌ای به وجود بیاید که همیشه در جنگ است.
نویسنده در این کتاب افزون بر بررسی نقش کشورهای اروپایی در تحولات خاورمیانه، برای به وجود آوردن یک زمینه‌ی مفهومی گسترده‌تر که تاریخ را در ذهن خواننده به شاخه‌های دیگر علوم انسانی پیوند می‌دهد، به تاثیرات این دگرگونی بزرگ در اروپا هم پرداخته است. و همچنین با روایت ماجراجویی‌های ادوارد لارنس، دیپلمات، باستان‌شناس، نویسنده و رایزن نظامی مشهور بریتانیا، مخاطب را به شبه جزیره‌ی عربستان می‌برد. این کتاب درواقع ابتدای پیدایش قرن بیستم و خاورمیانه‌ی امروزی است. دیوید فرامکین هفت کتاب با موضوعات تاریخی و سیاسی نوشته است اما عمده‌ی شهرت خود را مدیون همین کتاب است.
ما چگونه ما شدیم
به گفته‌ی استیو بروس در کتاب جامعه‌شناسی (ترجمه‌ی بهرنگ صدیقی، انتشارات ماهی) یکی از ساده‌ترین راه‌حل‌های تحلیل سیاسی که طرفداران زیادی هم بین عامه‌ی مردم دارد، این است که تمام اتفاقات سیاسی-اجتماعی-تاریخی را به خواست یک نیروی واحد، خصوصا خارجی، نسبت دهند و ادعا کنند اگر الف یا ب اتفاق افتاد، به این دلیل است که فلان گروه یا گروه‌ها می‌خواستند که چنین اتفاقاتی بیفتد. این اندیشه، که بی‌شباهت به اندیشه‌ی مردم دنیای باستان هم نیست که وقایع طبیعی را خواست مستقیم خدای باران، خدای زمین و خدای آتش می‌دانستند، البته از نظر علوم اجتماعی به هیچ وجه درست و قابل قبول نیست.
وقایع سیاسی-اجتماعی-تاریخی، محصول بر هم کنش عوامل متعدد و پیچیده‌ای هستند که بیشینه‌ی آن‌ها از کنترل افراد خارج‌اند. معمولا چون مطالعه و تحلیل این عوامل کار بسیار دشواری است، عامه‌ی مردم ترجیح می‌دهند با ساده‌سازی‌های عجیب و پرسش برانگیز، یک گروه را در جایگاه خدایی بنشانند و خواست مستقیم آن‌ها را سبب اصلی وضعیت خود، تمام ناراحتی‌ها و بدبختی‌ها و ناکامی‌ها، بدانند.
کتاب ما چگونه ما شدیم به قلم صادق زیباکلام؛ استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران، تلاشی است در جهت فائق آمدن بر این اندیشه، که می‌کوشد عوامل مختلفی که باعث ایجاد وضعیت اجتماعی و اقتصادی کنونی ما شده‌اند را معرفی و تبیین کند. این کتاب تحلیلی بر تاریخ ایران مدرن است که در بین کتابهای مشابه، جایگاه قابل قبولی دارد و طیف گسترده‌ای از علاقه‌مندان به تاریخ و جامعه‌ی ایرانی، این کتاب را خوانده‌اند و به دیگران پیشنهاد کرده‌اند.
تاریخ ایران باستان
مورخان اصطلاح باستان را برای دوره‌ای از تاریخ ایران به کار می‌برند که از حدود هزاره‌ی سوم پیش از میلاد آغاز می‌شود؛ یعنی مقارن با زمانی که کاربرد خط در جنوب ایران و به دست ایلامی‌ها آغاز شده، و با غلبه‌ی اعراب بر پادشاهی ساسانیان و ورود اسلام به ایران پایان می‌یابد. به این دوران، دوران ایران باستان می‌گویند.
کتاب تاریخ ایران باستان یا تاریخ مفصل ایران مجموعه‌ای سه جلدی نوشته‌ی حسن پیرنیا، ملقب به مشیرالدوله، سیاستمدار، حقوق‌دان و تاریخ‌نگار خوش‌نام ایرانی اواخر دوره‌ی قاجار است. تاریخ ایران باستان از کاملترین و طولانی‌ترین کتابهای تاریخ ایران قبل از اسلام است که در آن تاریخ ایران از بیش از دو هزار سال پیش از میلاد مسیح، یعنی از دوره‌ی سومری‌ها و اکدی‌ها، آغاز شده و تا پایان سلسله‌ی اشکانیان، ادامه می‌یابد. وسواس ستودنی حسن پیرنیا در هر چه مستندتر کردن کتاب، باعث شده تا تقریبا تمامی مطالب درج شده در متن کتاب، بدون بزرگ‌نمایی و کاملا قابل اطمینان باشند.
عمده منابع پیرنیا برای نوشتن این کتاب، کتابهای فرانسوی، انگلیسی، روسی و آلمانی زبان هستند که خود ترجمه‌هایی از منابع یونانی و رومی محسوب می‌شوند. البته پیرنیا از منابع متعدد فارسی و عربی هم استفاده کرده است. این کتاب شاید مهم‌ترین و بهترین کتاب در مورد تاریخ ایران باستان و ایران قبل از اسلام باشد.
بیشتر بخوانید: معرفی بهترین و پرفروش ترین کتاب های انگیزشی
جلد اول کتاب درباره‌ی شکل‌گیری حکومت مادها تا پایان حکومت خشایارشاه هخامنشی است. جلد دوم کتاب ادامه‌ی حکومت هخامنشیان تا پایان حکومت آن‌ها و حمله‌ی اسکندر به ایران است که با مرگ اسکندر پایان می‌یابد. و جلد سوم درباره‌ی نبرد قدرت بر سر جانشینی اسکندر تا پایان سلسله‌ی اشکانیان است. متاسفانه بیماری و پیری به مشیرالدوله فرصت نمی‌دهند تا ظهور و سقوط ساسانیان را هم بنویسد و کار را به سرانجام برساند.
نظرات کاربران