سووشون: بررسی رمانی که داستان مقاومت ایرانیان را روایت می‌کند

در این مطلب می‌خوانید:

سووشون از زمان انتشارش در بیش از ۵۰ سال پیش تحسین شده است و به عنوان یکی از بهترین رمان‌های ادبیات ایران محسوب می‌شود. این رمان نه تنها جذابیت ادبی دارد بلکه پیوندهایی نیز با دنیای امروز دارد و به عنوان یک شاهکار ادبی ارزیابی می‌شود .

سیمین دانشور نویسنده و مترجم ایرانی، همسر جلال آل احمد بود. او نویسنده‌ای صاحب‌سبک در ادبیات و داستان‌نویسی ایران و فخر نویسندگی ادبی در بین زنان ایرانی محسوب می‌شود. تاثیری که او بر داستان‌های ایرانی بعد از خود گذاشت، ستودنی و غیرقابل‌انکار است. نویسندگان بسیاری بعد از سیمین دانشور، از سبک داستان‌نویسی او بهره بردند و تلاش کردند پا جای پای سیمین بگذارند. ادبیات داستانی ایران بعد از سیمین دانشور، برای دست‌یابی به اهداف بلندتر، راهی پرپیچ‌وخم را طی کرد؛ اما پایه‌های آن، همچنان بر سبک داستان‌نویسی سیمین دانشور استوار بود.

معرفی کتاب سووشون

سووشون یکی از برجسته‌ترین رمان‌های معاصر است. کتابی که از زمان انتشارش بارها منتشر شده است و مترجمان مختلفی آن را به زبان‌های گوناگونی مانند روسی، آلمانی، انگلیسی، فرانسوی، ژاپنی، چینی و ترکی ترجمه کرده‌اند.

اهمیت بسیار این اثر را می‌توان از تعداد زیاد ترجمه‌های آن دریافت. علاوه بر این، در طول سال‌ها منتقدان برجسته و توجه‌شان به این اثر، کتاب‌ها، پایان نامه‌ها و مقالات بسیاری درباره‌ی این کتاب نوشته‌اند. سووشون (باید با فتح سین خوانده شود) نخستین رمان تاریخ ادبیات را به شمار می‌آورند که نویسنده‌ی اش یک زن است.

کتاب سووشون، یک رمان است که توسط سیمین دانشور نوشته شده و در سال ۱۹۶۹ منتشر شد. این داستان در زمان اشغال کشور توسط نیروهای متفقین در جنگ جهانی دوم و در شهر شیراز روایت می‌شود. زری شخصیت اصلی، یک مادر و همسر جوان است که در تلاش برای داشتن یک زندگی خانوادگی سنتی و یافتن هویت فردی خود، باید با هویت کمال‌گرای همسرش کنار بیاید. این کتاب با نثر دلپذیر خود استفاده از تم‌ها و استعارات فرهنگی را به نحوی فراوان نشان می‌دهد. رمان سووشون، یک اثر منحصر به فرد است که محدودیت‌ها و شرایط زمان خود را نقض می‌کند و به عنوان یکی از آثار ضروری برای درک تاریخ معاصر ایران شناخته می‌شود.

درباره نویسنده کتاب، سیمین دانشور

سیمین دانشور در خانواده‌ای ثروتمند و تحصیل‌کرده در اردیبهشت ماه سال 1300 در شیراز به دنیا آمد. پدرش طبیب بود و مادرش مدیر هنرستان و همچنین نقاش بود. او در تمام سال‌های جوانی خود به تحصیل در بهترین مدارس و دانشگاه‌ها اشتغال داشت، ابتدا در دانشگاه تهران زبان و ادبیات فارسی را بخواند و این رشته را تا مقطع دکتری ادامه داد و در سال 1328 با دفاع از پایان‌نامه‌ی خود فارغ‌التحصیل شد.

سیمین دانشور و جلال آل‌احمد در اتوبوسی بودند که به سوی تهران می‌رفت. آن‌ها به‌سرعت به یکدیگر علاقه‌مند شدند و تصمیم گرفتند که ازدواج کنند. اما موانعی در این راه پیش آمد. به عنوان مثال، خانواده‌ی جلال که بسیار سنتی و مذهبی بودند، با این ازدواج موافقت نکردند و حتی پدر جلال در روز ازدواج حاضر به دیدار آن‌ها نشد. با این حال، دیگر مهمانان مانند صادق هدایت، صادق چوبک و دیگران در مراسم عروسی‌شان شرکت کردند. مشکل دیگر آن‌ها فقر و کمبود پول بود که البته این انتخاب خودشان بود.

او تمام این مدت را به نوشتن و مطالعه اختصاص داده بود. در آغاز و سال‌های دانشجویی خود، با نام مستعار، برای برنامه‌های رادیویی و روزنامه‌ها نوشته می‌نوشت. در سال 1327 به دعوت مرتضی کیوان اولین مجموعه داستان کوتاه خود به نام "آتش خاموش" را منتشر کرد. این کتاب هرچند با نقدهای منفی مواجه شد، اما اولین تجربه حرفه‌ای سیمین دانشور در زمینه نویسندگی داستان و رمان بود؛ هم‌چنین این مجموعه داستانی اولین اثر نویسنده‌ای زن بود که منتشر شد.

سیمین دانشور با صراحت درباره نظرات خود در بستر رویدادهای سیاسی و اجتماعی حرف زد، و تفکراتش را در داستان سووشون به تصویر کشید. سبک نگارش او پس از چاپ این داستان، الگویی برای بسیاری از نویسندگان دیگر شد.

سیمین دانشور در فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی ایران نقش زیادی داشت و اولین رییس کانون نویسندگان ایران بود. او زنانی مستقل و مدرن را در آثارش مانند سووشون، جزیره سرگردانی، ساربان سرگردان و مجموعه داستان‌ها به تصویر کشید. دانشور در اثر محبوب خود، سووشون، یک تازگی برای خوانندگان پدیدار کرد. اما آثار بعدی او، هیچ کدام موفقیت واقعی سووشون را نداشتند.

سرباز شکلاتی جرج برنارد شاو به سرباز و تجربیاتی که در جنگ جهانی اول داشته است اشاره دارد. این کتاب بسیار محبوب و معروف بوده و توسط سیمین دانشور ترجمه شد. او با تلاش و تمرینات زیاد، توانست این کتاب را در یک روز ترجمه کند و این نشان از استعداد و توانایی وی در زمینه ترجمه است.

سیمین دانشور پس از انتشار کتاب اولش، به شهرت و موفقیت دست پیدا کرد. اما برای ادامه تحصیلاتش و به دست آوردن دانش بیشتر، به آمریکا رفت و در دانشگاه استنفورد در حوزه زیبایی‌شناسی تحصیل کرد. این سفر تنها و بدون همسرش بود که ممکن است به دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی آن زمان بوده است. اما این اقدام، نشان از تعهد و اراده‌ی شدید وی برای دستیابی به اهدافش است.

در مجموع، سیمین دانشور با تلاش و سخت‌کوشی در زمینه ترجمه و تحصیلات خود، موفق به دستیابی به جایگاه و شهرت بوده است. او یکی از شخصیت‌های برجسته‌ی ادبیات ایران محسوب می‌شود و اثرات و افکار او همچنان در ادبیات کنونی ایران و جهان تاثیرگذار است.

سبک نگارش سیمین دانشور

سیمین دانشور در کتاب‌هایش، و به‌ویژه کتاب سووشون، از زبانی ساده و روان استفاده کرده است. نوشته‌های او پر از اصطلاحات عامیانه است که البته داستان نیز چنین ویژگی‌هایی را می‌طلبد. سیمین دانشور نزدیک‌ترین فرد به جلال آل‌احمد است؛ مردی که نثرش مورد توجه بسیاری از نویسندگان قرار گرفته و تاثیر بسیاری بر دیگران داشته است. اما سیمین دانشور با شجاعت خود، به شخصیتی خاص و منحصر به فرد تبدیل شده است. درباره این موضوع، او خود اظهار کرده است: «بسیاری از نویسندگان از سبک جلال آل‌احمد تأثیر گرفته‌اند. اما من ترجیح می‌دهم خودم باشم و سبک خودم را دنبال کنم.»

آثار سیمین دانشور

آثار سیمین دانشور را می‌توان در چند دسته‌ داستان و رمان، ترجمه و آثار غیرداستانی تقسیم‌بندی کرد.

• کتاب‌های داستانی سیمین دانشور: مجموعه داستان‌های انتخاب، آتش خاموش، شهری چون بهشت، به کی سلام کنم، برو به شاه بگو و پرنده‌های مهاجر.
• رمان‌های سیمین دانشور: سووشون، جزیره سرگردانی، کوه سرگردان، ساربان سرگردان.
• کتاب‌های ترجمه سیمین دانشور:  ترجمه سرباز شکلاتی نوشته برنارد شاو، ترجمه بنال وطن آلن پیتون، ترجمه کتاب دشمنان آنتوان چخوف، ماه عسل آفتابی ریونوسوکه و داغ ننگ از ناتانیل هاثورن.
• آثار غیر داستانی سیمین دانشور: غروب جلال، نامه‌های سیمین و جلال، شاهکارهای فرش ایران، ذن بودیسم، راهنمای صنایع ایران، مبانی آستتیک.

خلاصه کتاب سووشون

رمان "سووشون" که توسط سیمین دانشور، همسر جلال آل‌احمد نوشته شده است، در سال 1348 برای اولین بار منتشر شد. داستان این رمان درباره‌ی دوران اشغال ایران توسط متفقین در طول جنگ جهانی دوم است. در این داستان، قدرت‌های انگلیسی تمام محصولات کشاورزی را به نفع ارتششان می‌خریدند یا به زور می‌گرفتند. زوجی به نام یوسف و زری در شیراز زندگی می‌کنند و به لایه‌ی بزرگان این شهر تعلق دارند. آن‌ها سه فرزند دارند. در حالی که شهر شیراز در گرفتاری قحطی قرار دارد، سرجنت سینگر، یک مقام انگلیسی، قصد دارد یوسف را متقاعد کند که محصولاتش را به ارتش انگلیس بفروشد. برادر یوسف به نام خان کاکا سعی می‌کند او را به این تصمیم ترغیب کند، اما یوسف تصمیم دارد محصولاتش را به مردم شیراز دهد. با وجود تلاش‌های زیاد، یوسف به دست انگلیسی‌ها کشته می‌شود. زری پس از مرگ شوهرش، متوجه می‌شود که باردار است.

داستان سووشون در بحبوحه جنگ جهانی دوم روایت می‌شود، زمانی که نیروهای انگلیسی وارد مرزهای جنوبی ایران می‌شوند و علی رغم اعلام بی‌طرفی ایران، بدون خونریزی و خشونت، مملکت را تصاحب می‌کنند.

مدخل ورودی داستان، قطعه‌ای کوچک از آنچه که خواننده باید تا انتها بداند را روایت می‌کند. در یک جشن عروسی دختر حاکم، همه دعوت شده‌اند و حضور دارند. زری و یوسف، دو کاراکتر اصلی داستان، نیز در این مجلس حضور دارند. یوسف با دلخوری و زری با نگاهی نقادانه به مجلس نگاه می‌کنند. ناهمواری‌های مجلس از ابتدای آن، توجه خواننده را به خود جلب می‌کند. مدعوینی که نیمه خارجی هستند با لهجه‌ی خنده‌دار خود، جو خنده‌آوری به مجلس منتقل می‌کنند. همچنین، میزبان خوش‌خدمتی صنف نانوا بیشتر از همه به چشم می‌خورد. نانوای سنگکی که در این دوران خشکسالی، زحمت کشتن نان را به عهده دارند، نیز به جامعه کمک می‌کنند.

یوسف یک ارباب آگاه و تحصیل‌کرده است که در کشور فرانسه تحصیل کرده و با زندگی مدرن و متنوع آشنا شده است. او همیشه در موقعیت مربی و مشاور مردمش بوده و نمی‌تواند این تفاوت‌های اجتماعی را بپذیرد. بحث‌ها و اختلافاتی که بین او و زری رخ می‌دهد نمونه‌هایی از تضادها و تعارضات اجتماعی است که تا انتهای داستان ادامه می‌یابد.

یوسف از وضعیت فعلی ناراضی است، زیرا زمینداران و اربابان برای دستیابی به سود بیشتر، مازاد محصول خود را به قدرت‌های خارجی می‌فروشند. او به عنوان نماینده مردم صدا می‌زند و از ظلم و استثمار جلوگیری می‌کند، حتی اگر بخواهد انبارهای غلات خود را برای کمک به مردم باز کند، به خصوص در زمانی که مردم در شرایط بد و نیازمند به غذا هستند. از سوی دیگر، خان‌های قشقایی نیز قصد دارند با معامله با انگلیس، سلاح‌ها را برای برپایی شورش علیه دولت مرکزی تامین کنند. دیدگاه یوسف به عنوان نقطه تلاقی چند دیدگاه مختلف است و ممکن است این موضوع باعث شده باشد که به یک رهبر مانند سیاوش تبدیل شود.

داستان از زبان زری، زنی که تقاضای احتیاط از شوهرش می‌کند، روایت می‌شود. او از نگرانی شوهرش در مراسم عقد خود آگاه است و این او را به ترس وحشت آورده است. زری تنها می‌خواست زندگی را در خانه‌ای آرام و امن داشته باشد، اما باید با واقعیت و مسئولیت‌های خانوادگی‌اش همراه شود. یوسف، شوهر زری، مسئولیت بزرگی را به عهده دارد و باید در پاسداری از خانواده‌اش به او کمک کند.

زری که در ابتدا محافظه کارانه تمام تلاش خود را برای حفظ امنیت خانواده بکار می‌برد، در انتهای داستان، با دیدگاه جدید و نو به جهان نگاه می‌کند و رفتارش مانند یوسف، دور از ترس و بیم، می‌شود. او در مواجهه با بزرگترین ترسش، دیگر هیچ ترسی برای از دست دادن چیزی ندارد. از این رو، پایان داستان در مراسم تشییع یوسف تغییر چشمگیری در دیدگاه زری را نشان می‌دهد. آن زمان که در مقابل برادر شوهر خود، که خودفروخته‌ای است، قرار می‌گیرد و حتی نمی‌گذارد که یک قطره از خون مقدس این قربانی را پایمال شود.

سبک رمان سووشون

این رمان یک اثر رئالیستی است که از سال ۱۳۴۸ تا کنون نوزده بار تجدید چاپ شده است و یکی از نقاط عطف ادبیات داستانی معاصر ایران به‌ حساب می‌آید.

بررسی کتاب سووشون

شاید اولین سوالی که ذهن شما را درگیر می‌کند، این است که سووشون به چه معنی است؟ و چرا این نام انتخاب شده است؟ نام سووشون از یک مراسم ایرانی برگرفته شده است که در آن عزاداری و سوگواری برای سیاوش، یک قهرمان ایران باستان که به کشته شده است، انجام می‌شود. انتخاب نام سووشون به دلیل شباهت یکی از شخصیت‌های کتاب به سیاوش، قهرمان مظلوم شاهنامه و نحوه مرگ و تدفین او صورت گرفته است. سووشون به معنی سوگواری برای سیاوش است، برای مردی که با خشم و ظلم نبرد کرد و تسلیم نشد.

داستان وفاداری به حقیقت و حس مسئولیت اجتماعی و محبت انسانی است و نشان دهنده این است که یوسف به مردم خود متعهد است. وی ناراضی از شرایط حاکم بر جامعه است، زیرا تمام خانه‌ها و اربابان و زمین‌داران، محصولات خود را برای سود بیشتر و فروش محصولات بیشتر به بیگانگان ارزان می‌فروشند. اما یوسف به این وضعیت رضایت نمی‌دهد و به نداهای مردم و خدمتکاران خود گوش می‌دهد. او به عنوان یک رهبری برای مردم خود راه صحیح را نشان می‌دهد و آن‌ها را به مبارزه با سلب حقوق و بی‌عدالتی تشویق می‌کند.

در طول کتاب، نویسنده بر روی اراده‌ی قوی و مبارزه با ستم و ظلم تاکید دارد، اما این موضوع را به طریقی لطیف و زیبا مطرح می‌کند. او توانسته است به خوبی این مسئله را به خواننده منتقل کند و حالتی از شجاعت و تمایل به انقلاب را در او ایجاد کند. در آغاز داستان، شخصیت‌ها در حال آماده‌شدن برای ازدواج هستند، اما در پایان، تصویر مجلس عزا ظاهر می‌گردد که نویسنده با واقعه‌ی عاشورا مقایسه می‌کند. این ارتباط با واقعه‌ی مهم ایرانیان، داستان را برای خواننده باورپذیرتر و جذاب‌تر می‌سازد.

رمان "سووشون" واقع‌بینانه است اما نویسنده به نمادگذاری خیلی کوتاه اکتفا نکرده و خواننده در حین خواندن کتاب بین واقعیت و شعر حس می‌کند؛ با دانش و هوش بدون اینکه خواننده خسته شود از فرهنگ و تاریخ صحبت می‌کند و او را با فرهنگ شیراز و اختلافات فرهنگی و سیاسی بین ایرانیان و فرانسوی‌ها آشنا می‌کند به گونه‌ای که در پایان کتاب، خواننده دانش آموخته است که از دریای تاریخ و فرهنگ کشورش، تجربه‌ای کسب کرده است. همچنین از شخصیت‌های فرهنگی و دینی ایران یاد می‌کند و شخصیت‌های داستانش را مستقیم و غیر مستقیم با آن‌ها مقایسه می‌کند.

رمان چند ویژگی مهم دارد که سیمین دانشور با توانایی بالای خود، فرهنگ، تاریخ و حتی زبان شیرازی را برای خواننده به تصویر کشیده است. او در این اثر ایستادگی و میهن پرستی را تحسین کرده و ظلم و ستمی که به زنان وارد شده را نشان می‌دهد. هنوز هم پس از گذشت زمان، این اثر هنوز مورد ستایش و تحسین قرار می‌گیرد.

در داستان سووشون، شخصیت‌های مختلفی وجود دارند که می‌توان آن‌ها را به عنوان نمادهای مختلفی برای بخش‌های مختلف داستان دانست. از خان بختیاری، که بی‌تاب و تندرو است، تا خان کاکای، که همیشه در جستجوی فرصت‌های جدید و حساب شده است، و همچنین خسرو، فرزند یوسف و زری که نماد امید به آینده و پیوستگی برای آن‌ها است.

در سه فصل ابتدایی داستان، با ایجاز ماهرانه‌ای، صحنه کلی داستان به خوبی نمایش داده شده و شخصیت‌های مختلف با جزئیاتشان معرفی شده‌اند. زبانی ساده و قابل فهم به کار رفته و داستان پر از اصطلاحات و تعابیر عامیانه است.

داستان سووشون یکی از بزرگترین افتخارات ادبی و جلوه‌ای از خلاقیت یک ایرانی اصیل است. نقل قول خوبی که در کتاب آمده: "شلخته درو کنید تا چیزی برای خوشه‌چین‌ها باقی بماند." نشان از محبت و اهمیتی که به دیگران می‌دهیم، است.

سووشون از دریچه‌ی مبارزات زنان

سووشون از منظر نشر و تاریخ ادبیات، به عنوان اولین رمان‌ به نویسندگی زن ایرانی، اهمیت زیادی دارد. این اثر باعث راه گشایی برای حضور زنان در عرصه ادبیات شد و نشان داد که زنان هم می‌توانند اثرات بزرگ و ماندگاری در این حوزه ایجاد کنند. همچنین، در داستان و شخصیت پردازی این رمان، مبارزات زنان برای برابری حقوق به خوبی به تصویر کشیده شده است و این امر نشان از نگاه پیشروانه‌ی سووشون به مسائل اجتماعی و زنانه است. از این رو، سووشون به عنوان یک اثر مهم و نماینده از مبارزات زنان برای برابری‌خواهی، جایگاه ویژه‌ای در ادبیات ایران دارد.

در رمان سووشون، هرچند قهرمان داستان یوسف است، اما داستان از زاویه دید زری روایت می‌شود. زری با توجه به تحولات داستان، تغییر می‌کند. او یک زن با تحصیلات است که خانواده‌اش را دوست دارد و برای آرامش آن‌ها تلاش می‌کند؛ اما با شاهد بودن شجاعت‌ها و آرمان‌های همسرش، او نیز تغییر می‌کند و در برابر ظلم و ستم قدرت می‌گیرد. این تصویر، برای مخاطبان آن زمان، تصویری از یک زن قهرمان و تاثیرگذار است که کمتر دیده‌اند.

سخن پایانی:

سووشون یکی از بهترین رمان‌های ایرانی است که یک بار خواندن آن خالی از لطف نیست. نویسنده در این رمان از ارزش‌های انسانی همچون عشق به خانواده، عشق به وطن و آزادی صحبت می‌کند به طوری که بعد از خواندن کتاب نسبت به گذشته احساس مسئولیت بیشتری در خود حس می‌کنیم.

این کتاب در لیست همه‌ی دوست‌داران ادبیات فارسی است و پیشنهاد می‌کنم آن را زودتر بخوانید. برای خرید کتاب می‌توانید به سایت بوک‌لند مراجعه کنید.

پرسش‌های متداول

سیمین دانشور کیست؟

اولین نویسنده زن در ادبیات مدرن ایران و مترجمی بزرگ است.

کدام اثر سیمین دانشور سبب شهرت او شد؟

سووشون