-
در این مطلب می‌خوانید:
هایکو یک نوع شعر بسیار کوتاه ژاپنی است که در کل تنها دارای ۱۷ هجا است که در سه بند ۵، ۷ و۵ هجایی سروده می‌شود و معمولاً تصویری از طبیعت را به خواننده منتقل می‌کند.
هایکو چیست؟
هایکو یک نوع شعر کوتاه ژاپنی است که از سه بند با ۱۷ مورا (هجا یا واحد صوتی) تشکیل شده‌است که از الگوی ۷-۵-۷ پیروی می‌کند. یعنی هر یک از سه بند به ترتیب دارای ۵، ۷ و۵ هجا یا همان مورای ژاپنی هستند. هایکو معمولاً تصویری از طبیعت را به خواننده منتقل می‌کند و به کمک دو عنصر فصل‌واژه و برش‌واژه، احساس آرامش، اعجاب یا زیبایی را به خواننده انتقال می‌دهد. با این دو عنصر کلیدی هایکو بیشتر آشنا شوید:
برش‌واژه: کلمه یا علامتی است که بین دو بند شعر قرار می‌گیرد و نشان می‌دهد که یک تغییر در زمان، مکان، زاویه دید یا احساس رخ داده است. برای مثال، کلمه "یا " و علامت خط تیره (-) می‌توانند برش‌واژه باشند.
فصل‌واژه : کلمه یا عبارتی است که به فصلی از سال اشاره می‌کند و با تصویر شعر هماهنگ است. برای مثال، گل سرخ، برف، زنبور عسل و شکوفه می‌توانند فصل‌واژه باشند.
هایکو در قرن هفدهم از رنگا (شعر زنجیره‌ای) به وجود آمد و توسط شاعرانی مانند ماتسو باشو، یوسا بوسون، کوبایاشی ایسا توسعه یافت.
در اینجا نمونه ای از هایکو توسط شاعر معروف ماتسو باشو آورده شده است که مشهورترین هایکوی ژاپنی است:
«یک حوض خاموش قدیمی
قورباغه ای به داخل برکه می پرد
چلپ چلوپ! بازم سکوت»
در ادامه مقاله بیشتر به ویژگی های هایکو و نحوه نوشتن آن خواهیم پرداخت.
هایکوهای مشهور ژاپنی
چند نمونه از هایکوهای مشهور را که توسط شاعران بزرگ ژاپنی سروده شده‌اند، ببینیم:
«یک قطره شبنم
در گلدانی می‌لرزد
دریا در آن است»
این هایکو از ماتسوو باشو (۱۶۴۴-۱۶۹۴)، شاعر برجسته ژاپنی و پدر هایکو است.
```
«برگ‌های زرد
به آرامی می‌ریزند
بی‌صدا می‌میرند»
این هایکو از یوسا بوسون (۱۷۱۶-۱۷۸۴)، شاعر و نقاش ژاپنی و یکی از شاگردان باشو است.
```
«باد بهاری
برگ‌های سبز را می‌لرزاند
پروانه می‌پرد»
این هایکو از کوبایاشی ایسا (۱۷۶۳-۱۸۲۸)، شاعر محبوب ژاپنی و معاصر شیکی است.
«دریاچه آرام
ماه در آب می‌درخشد
ماهی می‌پرد»
این هایکو از ماسائوکا شیکی (۱۸۶۷-۱۹۰۲)، شاعر و منتقد ژاپنی و نوآور هایکو است.
تاریخچه هایکو
تاریخچه هایکو به چند دوره تقسیم می‌شود. این دوره ها عبارت هستند از :
- دوره تکوین
- دوره تحول
- دوره تنوع و گسترش
دوره تکوین: این دوره از قرن هفدهم تا اوایل قرن نوزدهم میلادی است. در این دوره، هایکو از رنگا (شعر زنجیره‌ای) به وجود آمد و توسط شاعرانی مانند باشو، بوسون و ایسا توسعه یافت. این شاعران به دنبال سادگی، طبیعت‌گرایی و عمق معنایی در هایکو بودند و از عناصری مانند فصل‌واژه و برش‌واژه استفاده کردند.
دوره تحول: این دوره از اواخر قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم میلادی ادامه یافت. در این دوره، هایکو با تغییرات اجتماعی و فرهنگی ژاپن روبرو شد و شاعرانی مانند شیکی، هکونین و سوگا به دنبال نوآوری و تجدیدنظر در هایکو بودند. این شاعران از قواعد سنتی هایکو منحرف شدند و به موضوعاتی مانند تاریخ، سیاست، انقلاب و جنگ پرداختند.
دوره تنوع و گسترش: این دوره از اواسط قرن بیستم میلادی تا کنون ادامه دارد. در این دوره، هایکو به سایر کشورها و زبان‌های جهان منتشر شد و شاعرانی مانند سانتوکا، ایسو و کیکاکو به دنبال آزادی و خلاقیت در هایکو بودند. این شاعران از فرم‌ها، سبک‌ها و مضامین متنوعی در هایکو استفاده کردند و به مسائلی مانند زندگی شهری، انسان‌شناسی، فلسفه و روان‌شناسی پرداختند.
تفاوت هایکو با دیگر اشعار ژاپنی
هایکو با سایر اشعار ژاپنی چندین تفاوت دارد. برخی از این تفاوت‌ها عبارتند از:
- هایکو کوتاه‌ترین شعر ژاپنی است و فقط از سه بند با ۱۷ مورا تشکیل شده‌است. شعر ژاپنی ممکن است از قالب‌های دیگری مانند تانکا، چوکا، رنگا و واکا استفاده کند که از تعداد بیشتری بند و مورا تشکیل شده‌اند.
- هایکو معمولاً تصویری از طبیعت را به خواننده منتقل می‌کند و از عناصری مانند فصل‌واژه و برش‌واژه استفاده می‌کند. شعر ژاپنی ممکن است به موضوعات دیگری مانند تاریخ، سیاست، عشق و دین پردازد و از استعاره، تشبیه، استفاده کند.
- هایکو ساده، طبیعی و بی‌پیرایه است و از به کار بردن کلمات انتزاعی، توصیفی و احساسی خودداری می‌کند. شعر ژاپنی ممکن است از کلمات پیچیده، زیبا و بلند استفاده کند و از پیرایه‌های زبانی، دستوری و صوتی بهره بگیرد.
۵ ویژگی اصلی شعر هایکو
- هایکو از سه بند تشکیل شده است که بند اول و سوم شامل پنج مورا و بند دوم شامل هفت مورا است. مورا یک واحد صوتی است که می‌تواند یک حرف یا یک واکه باشد. برای مثال، کلمه ژاپنی さくら (گل سرخ) دارای سه مورا است: さ، く و ら.
- هایکو باید یک فصل‌واژه داشته باشد. فصل‌واژه کلمه‌ای است که به فصلی از سال اشاره می‌کند. برای مثال، گل سرخ، برف، زنبور عسل و شکوفه می‌توانند فصل‌واژه باشند.
- هایکو باید یک برش‌واژه داشته باشد.
- هایکو باید یک تصویری از طبیعت را به خواننده منتقل کند و از استفاده از کلمات انتزاعی، توصیفی و احساسی خودداری کند. هایکو باید به خواننده اجازه دهد که خودش احساسات را از تصویر بیابد.
- هایکو باید ساده، طبیعی و بی‌پیرایه باشد و از استفاده از کلمات اضافی، تکراری و بی‌معنی خودداری کند. هایکو باید به خواننده احساس آرامش، شگفتی یا زیبایی بدهد.
چگونه خودتان هایکو بنویسید
در هایکو، شاعر سعی می‌کند که یک تصویر زیبا و عمیق از طبیعت بسازد و به خواننده اعجاب و عمق معنایی را منتقل کند. با کمک برش‌واژه و فصل‌واژه و در نظر گرفتن ۵ ویژگی اساسی هایکو که در بخش قبلی عنوان شد شما می‌وانید یک هایکو بسازید:
ابتدا یک فصل‌واژه انتخاب کنید و سپس تصویری از طبیعت را که با آن مرتبط است، در ذهن خود ترسیم کنید. سعی کنید از کلماتی استفاده کنید که صدای آن‌ها با هم هماهنگ باشد و یک ریتم داشته باشند.
سپس یک برش‌واژه انتخاب کنید و یک تغییر در تصویر خود ایجاد کنید. می‌توانید از یک تضاد، یک مقایسه یا یک تفاوت استفاده کنید.
در نهایت، تعداد موراهای هر بند را بشمارید و از رعایت قاعده ۵-۷-۵ اطمینان حاصل کنید.
برای مثال، فرض کنید که فصل‌واژه شما برف است. می‌توانید تصویری از یک منظره زمستانی را در ذهن خود بسازید و از کلماتی مانند سفید، سرد، خاموش و آرام استفاده کنید. سپس می‌توانید از کلمه "یا" به عنوان برش‌واژه استفاده کنید و سپس یک تغییر در تصویر خود ایجاد کنید. برای این منظور می‌توانید از یک تضاد، مانند یک رنگ روشن یا یک صدای شاد، استفاده کنید. در نهایت، می‌توانید هایکوی خود را مثلا به شکل زیر بنویسید:
«برف سفید و سرد
خاموشی در همه جا
یا یک بادبان»
این هایکو دارای ۵ مورا در بند اول، ۷ مورا در بند دوم و ۵ مورا در بند سوم است. همچنین یک فصل‌واژه (برف) و یک برش‌واژه (یا) دارد. این هایکو تصویری از یک منظره زمستانی را به خواننده منتقل می‌کند و ازَش تضاد بین خاموشی و صدا استفاده می‌کند.
امیدوارم این توضیحات به شما کمک کند که خودتان هایکو بسازید. اگر مایل هستید، می‌توانید نمونه‌های دیگری از هایکو را در اینترنت بیابید و از آن‌ها الهام بگیرید.
جایگاه هایکو در ادبیات ژاپنی
هایکو در ادبیات ژاپن جایگاه ویژه‌ای دارد و بیانگر فرهنگ، فلسفه و زندگی ژاپنی‌ها است زیرا ارزش‌های سادگی، ظرافت و ذهن‌آگاهی را که در زیبایی‌شناسی و فلسفه ژاپنی کلیدی هستند، منعکس می‌کند.
هایکو سابقه طولانی و غنی در ادبیات و فرهنگ ژاپن داشته و یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین ژانرهای ادبی این کشور است. هایکو نشان می‌دهد که ژاپنی‌ها چگونه با طبیعت ارتباط برقرار می‌کنند و از زیبایی‌های ساده و لحظه‌ای آن لذت می‌برند.
هایکو همچنین راهی برای بیان و قدردانی از زیبایی و تنوع طبیعت و فصول و همچنین احساسات و تجربیات زندگی انسان است.
هایکو بر دیگر اشکال ادبیات مانند نثر، رمان و مقاله و همچنین هنرهای دیگر مانند نقاشی، خوشنویسی و موسیقی ژاپن نیز تأثیر گذاشته است.
جایگاه هایکو در ادبیات جهان
هایکو به دلیل سادگی، ظرافت و رسا بودن، در ادبیات جهان نیز شناخته شده و مورد توجه قرار گرفته است.
بسیاری از شاعران و نویسندگان معروف از سبک هایکو الهام گرفته و آثار خود را با تأثیر از آن نوشته‌اند. برخی از این افراد عبارتند از: جک کرواک، آلن گینزبرگ، ریچارد رایت، جورج تراکل، پابلو نرودا و اکتاویو پاز.
«در خانهٔ کوچک
بازی می‌کنم با گربه
بیرون برف می‌بارد»
این هایکو از جک کروک (۱۹۲۲-۱۹۸۶)، شاعر و رمان‌نویس آمریکایی است.َََ
```
«در آفتاب غروب
سایه‌ها بلند می‌شوند
کوه‌ها می‌خندند»
این هایکو از پابلو نرودا (۱۹۰۴-۱۹۷۳)، شاعر و سیاستمدار شیلیایی و برنده جایزه نوبل ادبیات است.
```
«در یک لحظه کوتاه
بادبان‌ها را می‌بینم
دریا می‌خوابد»
این هایکو از پل الوار (۱۹۰۷-۱۹۸۴)، شاعر و نمایشنامه‌نویس فرانسوی و یکی از نمایندگان سورئالیسم است.
```
«در آسمان تابستان
یک ابر سفید می‌گذرد
کلاغ می‌گوید کاکاک»
این هایکو از آلن گینزبرگ (۱۹۲۶-۱۹۹۷)، شاعر و فعال اجتماعی آمریکایی است.
```
«در خیابان خلوت
یک برگ زرد می‌افتد
در چشمان تو»
این هایکو از احمد شاملو (۱۹۲۵-۲۰۰۰)، شاعر و نویسنده ایرانی و یکی از برجسته‌ترین شاعران معاصر است.
علت اهمیت و محبوبیت هایکو
هایکو اهمیت و محبوبیت زیادی در ادبیات ژاپن و جهان دارد. برخی از علت‌های این اهمیت و محبوبیت عبارتند از:
- هایکو بیانگر فرهنگ، فلسفه و زندگی ژاپنی‌ها است و نشان می‌دهد که ژاپنی‌ها چگونه با طبیعت ارتباط برقرار می‌کنند و از زیبایی‌های ساده و لحظه‌ای آن لذت می‌برند.
- هایکو از اصولی مانند سادگی، طبیعت‌گرایی، عمق معنایی و شگفت‌انگیزی استفاده می‌کند که در ادبیات و هنر ژاپن مشهود است. هایکو با استفاده از کمترین کلمات ممکن، بیشترین اثر را بر خواننده می‌گذارد.
- هایکو یک شعر جهانی است که می‌تواند در هر زبانی نوشته و خوانده شود. هایکو به خواننده اجازه می‌دهد که با تصویر شعر همدلی کند و احساسات خود را در آن بیابد. هایکو همچنین می‌تواند به خواننده کمک کند که با ذات خود و دیگران ارتباط برقرار کند.
- هایکو یک شعر خلاقانه است که به شاعر امکان می‌دهد که از قواعد سنتی منحرف شود و سبک خود را پیدا کند.
- هایکو یک شعر زیبا است که می‌تواند به خواننده لذت ببخشد. هایکو با استفاده از کلماتی که صدای آن‌ها با هم هماهنگ باشد و یک ریتم داشته باشند، یک موسیقی شعری ایجاد می‌کند. هایکو همچنین با استفاده از عناصری مانند رنگ، صدا، بو، شکل و لمس، یک تصویر شعری ایجاد می‌کند.
و در نهاست اینکه هایکو یک شعر ساده است که می‌تواند به خواننده حس آسانی را منتقل کند زیرا خواننده هایکو نیازی ندارد قواعد پیچیده شعری یا استعاره‌های دشوار را بفهمد. هایکو به خواننده اجازه می‌دهد که با تصویر شعر همراه شود و از آن بدون هیچ تفسیری لذت ببرد.
کلام پایانی
هایکو، امروزه بیش از هر زمان دیگری می‌تواند محبوب باشد؛ زمانه ای که سرعت و گستردگی دنیای مدرن کمتر به ما فرصت حضور در لحظه و درک وجود و احساس اتصال با ذات خودمان و طبیعت و وجود را می‌دهد.
جالب اینکه هایکو می خواهد به کمک کلمات همین چیزها را به ما بدهد: سادگی، ظرافت و ذهن‌آگاهی و اعجاب از ادراک بی واسطه وجود. هایکو می خواهد شده برای یک ثانیه پرده ذهن را از میان ما و ذات و وجودمان بردارد تا ما وجود و پیوستگی خود را با عالم طبیعت درک کنیم و از آسودگی ناشی از خاموشی ذهن، لذت ببریم.
سوالات متداول
هایکو چیست؟
هایکو شعری کوتاه و ساده است که از سه خط با ۱۷ مورا یا واحد صوتی تشکیل شده است. هایکو معمولا بیانگر لحظه ای از بینش یا آگاهی است که اغلب مربوط به طبیعت یا فصول است.
هایکو چگونه نوشته می شود؟
هایکو باید شامل یک فصل‌واژه باشد که به فصلی از سال اشاره کند و یک برش‌واژه که شعر را به دو قسمت تقسیم کند. هایکو باید از استعاره و تشبیه خودداری کند و به سادگی واقعیت را بیان کند.
هایکو چه مضمونی دارد؟
هایکو می تواند درباره هر موضوعی باشد، اما معمولاً از مضامینی مانند زندگی، مرگ، عشق، طبیعت، فصل‌ها، حیوانات، حشرات، احساسات و غیره استفاده می کند. هایکو سعی می کند یک تصویر، یک احساس یا یک ایده را با کمترین کلمات ممکن برساند.
هایکو چه تاریخچه ای دارد؟
هایکو در قرن هفدهم از رنگا (شعر زنجیره‌ای) به وجود آمد و توسط شاعرانی مانند ماتسو باشو، یوسا بوسون، کوبایاشی ایسا توسعه یافت.
هایکو چه اثری بر ادبیات جهان داشته است؟
هایکو به عنوان یکی از مهم‌ترین فرم‌های شعری ژاپن شناخته می شود و بر ادبیات جهانی تأثیر گذاشته است. بسیاری از شاعران معاصر از هایکو به عنوان منبعی الهامبخش استفاده کرده‌اند. هایکو همچنین به عنوان یک روش ادبی برای ابراز خود، تقویت خلاقیت و ارتباط با طبیعت مورد توجه قرار گرفته است.
نظرات کاربران