شکسپیر کیست و مهمترین آثارش کدامند؟

در این مطلب می‌خوانید:

این نمایشنامه‌نویس، شاعر، دراماتیست و بازیگر بریتانیایی، به باور بسیاری برجسته‌ترین دراماتیست جهان است. جایگاه او در جهان ادبیات همتایی ندارد و بیشترین تعداد اجرا و ترجمهٔ آثار، به این نویسندهٔ بریتانیایی تعلق دارد. اهل هر جایی از این جهان باشید، شوریدگی و جنون «هملت» را می‌شناسید. سردرگمی و بی‌پناهی سربازان «هنری پنجم» را در سربازان میادین جنگ‌های سیاهٔ امروز می‌بینید و از جنون عشقِ «رومئو و ژولیت» گفته‌اند و شنیده‌اید. این آشنایی‌ها با شخصیت‌هایی که قرن‌ها در میان ما زیسته‌اند، به‌سببِ زبردستیِ شکسپیر در خلق جهان آثارش است. او نویسنده‌ای نه متعلق به یک دوره بلکه برای تمام دوران است.

سال‌های آغازین

ویلیام شکسپیر (Shakspere یا William Shakespeare) فرزند جان شکسپیر دستکش‌ساز و ماری آردنِ اشراف‌زاده در منطقه‌ی آوونِ استراتفورد به دنیا آمد. تاریخ تولدش به‌طور دقیق مشخص نیست؛ اما تاریخ‌نگاران روز تولد او را ۲۳ آوریل ۱۵۶۴ معرفی کرده‌اند.

شکسپیر پس از اتمام تحصیلات ابتدایی در حوزهٔ ادبیات لاتین در ۱۸ سالگی با آن (اگنس) هاتاوِی ۲۶ ساله، دختر یک زمین‌دار انگلیسی ازدواج کرد. حاصل این ازدواج دختری به نام سوزانا و دوقلوهای هَمنِت و جودیت بودند.

دربارهٔ ازدواج سریع شکسپیر با زنی ۸ سال بزرگتر از خود و خصوصیات «آن هاتاوی» اطلاعات چندانی در دست نیست؛ اما این دوره از زندگی شکسپیر نیز مانند بسیاری از اتفاقات زندگی او، همواره محل گمانه‌زنی‌های تاریخ‌نگاران بوده‌ است؛ همچون بارداری آن هاتاوی در زمان ازدواج که نشان از یک ازدواج و بارداری ناگهانی دارد. یکی دیگر از این اتفاقات، مرگ هَمنِت کوچک در ۱۱ سالگی به دلایلی نامعلوم است. در زمان مرگ این پسر کوچک، شکسپیر سرگرم خلق نمایشنامه‌های کمدی خود در لندن بود. او پس از این دوره، تراژدی‌های کم‌نظیر خود را خلق کرد که بسیاری معتقدند تجربهٔ چنین سوگی بعدها باعث خلق آثاری چون «هملت»، «پادشاه جان»، «رومئو و ژولیت»، «ژولیوس سزار» و «شب دوازدهم» شد.

بیشتر بخوانید: ادبیات کلاسیک چیست و چرا آثار کلاسیک بخوانیم؟ 

آغاز فعالیت حرفه‌ای

دربارهٔ تاریخ دقیقِ آغاز فعالیت‌های شکسپیر، اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ اما به گمان تاریخ‌نگاران، شکسپیر در اوایل دهه‌ی ۱۵۹۰ نوشتن به صورت حرفه‌ای را آغاز کرد. نخستین باری که از او در یکی از اسناد تاریخی آن دوران نام برده شده است، در یادداشت‌های رابرت گرین، نمایشنامه‌نویس بریتانیایی در سال ۱۵۹۲ است که به این نویسندهٔ جوان و نامتعارف، اشاراتی می‌کند. فعالیت حرفه‌ایِ او محتملاً به پس از سال ۱۵۹۴ و همراه با عضویت در گروه تئاتریِ «مردان پادشاه»، متعلق به لرد چمبرلین، بازمی‌گردد.

متأسفانه، همچون بسیاری از اسنادی که مربوط به این نویسنده است، اطلاعات دقیقی راجع‌به نحوهٔ رشد ادبی این استاد درام‌های شاعرانه نیست. تنها سوابقی موجود است که نشان می‌دهد شکسپیر، از ۱۵۹۴ تا بیست سال پس از آن به آفرینش شاعرانه‌ترین آثار ادبی پرداخت.

نمایشنامه‌ها

نمایشنامه‌های شکسپیر به‌طور تقریبی به چهار دورهٔ تاریخی و با سبک و سیاق‌های متفاوت از یکدیگر تقسیم می‌شوند:

دوره اول آثار شکسپیر

آثار شکسپیر در ابتدای دهه‌ی ۱۵۹۰، که عمدهٔ آن‌ها نمایشنامه‌هایی تاریخی‌اند، اولین آثار نمایشی او محسوب می‌شوند. این آثار با الهام از وقایع تاریخی بریتانیای کبیر و همین‌طور تحت‌تأثیر قلم افرادی چون توماس کید و کریستوفر مارلو خلق شدند که تصویری عیان از حکومت‌های فاسد با رهبرانی فقیر در اجرای عدالت را نشان می‌دهند و عواقب شوم چنین دولت‌هایی برای مردمانش را به نمایش می‌گذارند. از مهم‌ترین این آثار می‌توان به نمایشنامه‌های «ریچارد سوم» و «هنری پنجم» اشاره کرد. جملات شکسپیر در آثار این دوره، صریح، حماسی و شاعرانه‌اند و او استادانه بخشی از تاریخ سرزمین خود را از میان نمایشنامه‌هایش روایت می‌کند.

دوره دوم آثار شکسپیر

دوره‌ی دوم متعلق به کمدی‌های شکسپیر است. زمان آغاز نگارش این آثار به اواسط دهه‌ی ۱۵۹۰ برمی‌گردد و شامل کمدی‌های کلاسیک و کمدی-فانتزی‌های اوست. کمدی‌های درخشانی همچون «تاجر ونیزی»، «هیاهوی بسیار برای هیچ» و «شب دوازدهم» که با الهام از کمدی‌های کلاسیک ایتالیایی خلق شدند. و همچنین کمدی-فانتزی‌هایی همچون «رویای شب نیمه‌ی تابستان» که مشهورترین کمدی شکسپیر قلمداد می‌شود. شوخ‌طبعی نقادانه‌ی شکسپیر، بازی‌های کلامی او و توانمندی‌اش در خلق جهان‌های خیالی در این آثار کم‌نظیرند.

جملات شکسپیر در این دوره به شکل منظوم و منثور نوشته شده‌اند و در اواخر این دوره موضوعات آثارش نه‌تنها فضایی هجوآمیز و کمیک دارند، بلکه حال و هوای تراژدی هم در برخی از این آثار دیده می‌شود. از بهترین و مشهورترین این آثار «رومئو و ژولیت» است؛ این نمایشنامه دومین اثر محبوب شکسپیر و از جمله آثار اوست که بیشترین تعداد اجرا را در سرتاسر جهان داشته است.

دوره سوم آثار شکسپیر

با آغاز قرن هفدهم، شکسپیر درخشان‌ترین آثار خود را آفرید، نمایشنامه‌های این دوره را به دلیل سرنوشت تراژیک قهرمانانش و احوالات پیچیدهٔ آن‌ها اصطلاحاً «نمایشنامه‌های غامض» می‌نامند. مشهورترین این آثار، که محبوب‌ترین اثر شکسپیر نیز معرفی شده است، نمایشنامه‌ی «هملت» است. برای این اثر همچنین بیشترین تعداد مطالعات تحلیلی نیز در طی این سال‌ها انجام شده است. جاودانگی آثار این دوره به درازای عمر بشر است، زیرا از عواطف و قضاوت‌هایی می‌گوید که همواره و همیشه با ما زیسته‌اند. همه‌ی ما تردید را می‌شناسیم، و با «هملت» قدم به قدم گام برمی‌داریم و سردرگم‌ و مجنون می‌شویم‌. حسادت و قضاوت نابه‌جایِ «اتللو» و پشیمانی «شاه لیر» را با همه‌ی وجود خود درک می‌کنیم. و می‌دانیم طمعِ «مکبث» بیماری شومی است که گریبان هر انسانی را می‌گیرد. قهرمانان این دوره در تمنای بخت و اقبالی خوش در تمام طول نمایشنامه دست و پا می‌زنند اما از سرنوشت تلخ خود هرگز رهایی نمی‌یابند. این دوره با خلق «آنتونی و کلئوپاترا» و «کوریولانوس» خاتمه پیدا می‌کند.

دوره چهارم آثار شکسپیر

دوره‌ی آخر به نمایشنامه‌های رمانس یا تراژیکمدی‌های شکسپیر تعلق دارد. آثار مهمی چون «طوفان» و «حکایت زمستان» که لحن شکسپیر در آن‌ها به تلخی دورهٔ پیشینِ خود نیست و شیرینی آشتی‌ها و پایان‌های خوش، تلخی اتفاقاتی پیش‌آمده را تاب‌آوردنی می‌کند. به‌طور مثال در «حکایت زمستانِ» شکسپیر، تردیدها و دنائت شخصیت لئونتس به جای آنکه به مرگ دوست او، پولیکسینس ختم شود، با گریختن او از عمارت لئونتس، نوید یک پایان خوش را به ما می‌دهد.

اشعار شکسپیر

با شیوع طاعون در سال‌های ۱۵۹۳ و ۱۵۹۴ و تعطیلی سالن‌های تئاتر، شکسپیر مشغول به سرایش اشعار روایی خود شد. این اشعار غالباً مضمون‌هایی عاشقانه دارند و شخصیت‌هایی دچارِ سرگشتگی و سردرگمی‌های اخلاقی با امیال جنسی ناشناخته، قهرمانان این آثارند. این دسته از اشعار شکسپیر در فاصله‌ی سال‌های ۱۵۹۳ تا ۱۶۰۹ به چاپ رسیدند.

در سال ۱۶۰۹، شکسپیر انتشار غزلیات خود را آغاز کرد. پیش از این، او برخی از این غزلیات را در محفل‌های خصوصی دوستان خود سروده بود. در مجموع در این دوره وی ۱۵۴ غزل خلق کرده است که تاریخ دقیق انتشار آن‌ها مشخص نیست. موضوع این غزلیات نیز روایاتی عاشقانه از جنبه‌هایی متفاوت مانند جنسی، اخلاقی و همانند این‌هاست.

اشعار شکسپیر و به‌ویژه غزلیات او، از قدرتمندترین آثار او محسوب می‌شوند. دانش شکسپیر به آهنگ کلمات و تسلط او در به کاربردن آن‌ها در روایات خود کم‌نظیر است. خوانش این غزلیات همچون تجربه‌ای عمیق در مورد ماهیت عشق و جنون، امیال جنسی و ویژگی‌های ذاتی مرگ و زندگیست.

میراث و مرگ

اسناد معتبر چندانی دربارهٔ زندگی شخصی و حتی حرفه‌ای شکسپیر در دست نیست. بر کسی روشن نیست که چطور مردی جوان از شهر کوچک خود به لندن مهاجرت و صحنه‌های تئاتر این شهر را از آن خود می‌کند. شکسپیر تنها تحصیلات ابتدایی داشت، اما شناخت او از کلمات، خلق جملاتی که خاصه‌ی اوست و تسلطش بر علوم مختلف، نشان‌دهنده‌ی دانشی بسیار فراتر از سطوح ابتداییِ تحصیلات است. همین‌طور پاسخ روشنی درباره‌ی رابطه‌ی زناشویی‌ او، دوری از خانواده‌‌‌اش، تمایلات جنسی و روابط عاشقانه‌اش وجود ندارد. نویسندگان بزرگی همچون تی.اس.الیوت، بورخس و بن جانسون دربارهٔ او و چنین تردیدهایی نوشته‌اند. شکسپیر به‌طور حتم یکی از مرموزترین شخصیت‌های ادبی است که شاید هرگز پاسخی برای معمای او نیابیم.

اما آثار شکسپیر همچنان خلل‌ناپذیر بر صحنه‌های تئاتر امروز اجرا می‌شوند و این چیزیست که از آن اطمینان داریم. این واقعیت که آثار شکسپیر، نویسنده‌ای ورای زمانه‌ خود را به ما معرفی می‌کنند. نویسنده‌ای با قدرت ادبی شاعرانه، خلاقیتی ستایش‌برانگیز که عواطف انسانی و درگیری‌های او را چنان عمیق می‌فهمد که روایت‌هایش برای انسان این عصر نیز تأمل‌برانگیز و تأثیرگذار است.

ویلیام شکسپیر، به دلایل نامعلومی در ۲۳ آوریل ۱۶۱۶ در ۵۲ سالگی درگذشت و در آرامگاه کلیسای آوونِ استراتفورد به خاک سپرده شد.

برای خواندن نمایش‌نامه‌های بیشتر، به صفحه خرید کتاب های سینما و نمایش هم سری بزنید.