ادبیات چیست

ژان پل سارتر، فیلسوف و نویسندۀ اگزیستانسیال، با تألیف کتاب «ادبیات چیست؟» دیدگاه جدیدی نسبت به ادبیات و نوشتن ارائه داد. کتاب به زبان فرانسه در چهار فصل نگاشته شده، حال آنکه در سه فصل به فارسی برگردانده شده است. فصل اول کتاب به مقولۀ «نوشتن چیست؟» می‌پردازد. در این فصل نویسنده به تفاوت هنر نوشتن با سایر هنرها پرداخته و دربارۀ تعهد شاعر و نویسنده اظهاراتی داشته که این موضوع نهایتاً به این نکته منتج شده که تعهد بر نویسنده واجب است. در فصل دوم دربارۀ «نوشتن برای چیست؟» بحث شده و سارتر درواقع از هدف نوشتن و ارزش وجودی خواننده که باعث تعهد است، سخن به میان آورده است. فصل سوم، با عنوان «نوشتن برای کیست؟»، طولانی‌ترین فصل کتاب است که طی آن دربارۀ آزادی و چیستی آن بحث شده است. سارتر معتقد است نویسنده درواقع آزادی اشخاص را فرامی‌خواند.

نوشته‌های سارتر به‌طور کلی میراثی حیاتی برای اندیشۀ بشری است. «ادبیات چیست؟» به پدیدۀ ادبیات می‌پردازد؛ به این موضوع که چرا می‌خوانیم و چرا می‌نویسیم. محصول اندیشه‌های مداوم سارتر دربارۀ ادبیات و هنر در این کتاب نمایان شده است.

نظر خوانندگان در سراسر دنیا، دربارۀ کتاب «ادبیات چیست؟» چیست؟

به گفتۀ Notes And Queries این کتاب، کتابی است که نه قابل تشبیه است و نه می‌توان از کنار آن گذشت. Harvard University Press آن را مهم‌ترین نقطۀ عطف منتقدانه در ادبیات فرانسه از جنگ جهانی دوم می‌داند. یکی از کاربران ایرانی نیز به نام سروش کاکاوند دربارۀ کتاب چنین اظهار داشته: «در کتاب "ادبیات چیست؟" که یکی از کتاب‌های مهم در حوزۀ نقد ادبی است، نویسنده به بررسی موضوع "نگارش" و "چگونگی نوشتن" می‌پردازد. شاید بتوان این کتاب را سنگ‌بنای آثار ژان پل سارتر به حساب آورد و هم‌تراز کتاب "فلسفۀ نگارش" از ادگار آلن پو دانست. در  این اثر سارتر رمان‌نویس با سارتر فیلسوف در هم می‌آمیزد و موضوع‌هایی همچون ادبیات و چرایی نوشتن بررسی و تحلیل می‌شود... .»

جملاتی از کتاب که شاید انگیزۀ خواندن باشند

در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «نویسنده یک موضوع برای گفتن بیش ندارد: آزادی ... نوشتن خواستن آزادی است. اگر دست به کار آن بشوید، چه بخواهید چه نخواهید درگیر و ملتزم‌اید ... "ادبیات سیاه" وجود ندارد ... فقط داستان خوب هست و داستان بد ... داستان بد غرضش خوش‌آمد خوانندگان است با نوازش احساسات آنان ... داستان خوب طلب و توقع است و اعتماد و اعتقاد. خواندن پیمان بخشش است میان نویسنده و خواننده: هریک به دیگری اعتماد می‌کند ... .»

«وظیفۀ نویسنده است که کاری کند تا هیچ‌کس نتواند از جهان بی‌اطلاع بماند و هیچ‌کس نتواند خود را از آن مبرا جلوه دهد. و چون نویسنده یک بار به دنیای زبان اندر شده است دیگر هرگز نمی‌تواند وانمود کند که سخن‌گفتن نمی‌داند ... .»

«شاعر به شکست کلی اقدامات بشری اطمینان دارد و شیوه‌ای اختیار می‌کند تا خود در زندگی شکست بخورد، برای اینکه با شکست فردی خود بر شکست عمومی بشر گواهی بدهد. او نیز، چنان‌که خواهیم دید، مانند نثرنویس فریاد اعتراض برمی‌دارد. ولی اعتراض نثر به اقتضای پیروزی بزرگ‌تری است و اعتراض شعر به اقتضای شکستی پنهانی که در دل هر پیروزی نهفته است... .»

درباره نویسندۀ کتاب «ادبیات چیست؟»

ژان پل سارتر متولد 1905 و درگذشتۀ 1980 مهم‌ترین فیلسوف و متفکر قرن بیستم است. او در رشتۀ فلسفه تحصیل کرد و در همین حین با اندیشه‌های هایدگر و هوسرل آشنا شد که هایدگر تأثیرات عمیقی بر عقاید او گذاشت. همین تأثیرات نقش مهمی در این مورد، که ما او را اگزیستانسیالیست می‌خوانیم، داشت. سارتر بیشتر عمرش را دربارۀ فلسفۀ اگزیستانسیالیسم اندیشید و به نظر او سرنوشت انسان تنها به دست خود او رقم می‌خورد.

از آثار بنام سارتر می‌توان به تهوع (رمان)، دیوار (مجموعه داستان)، مگس (نمایشنامه)، هستی و نیستی (رسالۀ فلسفی)، اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر (رسالۀ فلسفی)، دست‌های آلوده (نمایشنامه)، گوشه‌نشینان آلتونا (نمایشنامه)، فروید (فیلمنامه)، کلمات (خودزندگینامه) اشاره کرد.