جزایر بحرین/ بررسی حقوقی و دیپلماتیک مناقشه ایران و انگلیس

این کتاب برای علاقه‌مندان به تاریخ روابط ایران و انگلیس و مسائل خلیج فارس و جزایر آن، مناسب است.

جملاتی از کتاب که شاید انگیزه خواندن باشد

فریدون آدمیت در کتابش که 7 فصل دارد، با اشاره به سیاست انگلیس در خلیج فارس، می‌نویسد: «سیاستی که در بحرین دنبال می‌شد، فرآورده فرعی خط مشی اصلی سیاست انگلیس در خلیج فارس بود که ویژگی‌های خود را داشت. از این رو، مناقشه ایران و انگلیس به بحث گذاشته شده و تطور سیاست برجسته این دوره بازنگری می‌شود... ضمن این ماجرا، رشد پدیده‌ای تاریخی قابل مشاهده است: انگلستان که تا اندازه‌ای دیر در خلیج فارس پا به صحنه گذاشته بود، در فرایندی آرام و پر دردسر، در قالب بازیگری توانمند و خودکامه، در سده نوزدهم ظهور کرد و نزدیک به صد سال هم این جایگاه را حفظ نمود. امروز (دهه 1950) که نشانه‌های ملموس زوال آن جایگاه در این منطقه آشکار است، افول آن را می‌توان در چشم‌انداز تاریخ دید. من کاملاً از مسائل دشوار و پیچیده‌ی پیش روی نویسندگان حرفه‌ای که به موضوعات بحث‌برانگیز تاریخ دیپلماسی می‌پردازند، آگاهم. کوششم بر به دست دادن همه وقایع –تا آنجا که مقدار داده‌های اطلاعاتی اجازه می‌دهد- بوده است تا آن وقایع و شرایطِ پیرامون آن‌ها را تحلیل نموده و سپس در چارچوب شرایط کلی تاریخی این دوره، بررسی کنم... به گمان نگارنده، اسناد و مکاتبات کمپانی که گنجینه عظیمی از منابع دست اول است، تنها داده‌های اطلاعاتی برای یک ارزیابی واقعی از سیاست انگلستان در خلیج فارس در زمان شکل‌گیری این دیپلماسی به شمار می‌آیند؛ سیاستی که منحصراً تحت رهبری حکومت انگلیسی هند بود.»

آدمیت چنان‌که در مقدمه نوشته، ابتدا برای دستیابی به اسناد و مدارک با مانع مواجه می‌شود ولی با سخت‌کوشی به آن‌ها دست می‌یابد تا اثر محکم‌تری ارائه دهد. خلیج فارس یکی از نقاط تاریخی و استراتژیک در طول تاریخ بوده است و تاریخ آن با تاریخ دریانوردی جهان گره خورده که به دوران باستان می‌رسد. موقعیت استثنایی خلیج فارس در قرن‌های اخیر نیز مورد توجه قدرت‌های بزرگ بوده و همواره برای تسلط بر آن با یکدیگر رقابت داشته‌اند که در قرن نوزدهم و بیستم، اوج رقابت‌ها را شاهد هستیم. قدرت‌های استعمارگر برای تحکیم نفوذ خود و عمق‌بخشیدن به آن، در این منطقه از جهان بیش از هر جای دیگر نیاز به حضور مداوم داشتند و در تقسیمات جغرافیایی و سیاسی آن هم دخالت‌های متعدد انجام داده‌اند. موضوع جزایر خلیج فارس هم یکی از حساسیت‌برانگیزترین موضوعات منطقه بوده و تنش‌ها و درگیری‌هایی را در طول تاریخ رقم زده است. آدمیت که هم تاریخ‌نگار است و از مناسبات تاریخی آگاهی دارد، و هم دیپلمات است و مناسبات سیاسی را می‌شناسد، در کتاب «جزایر بحرین: بررسی حقوقی و دیپلماتیک مناقشه ایران و انگلیس» با کوشش و پشتکاری که نشان داده، پیشینه‌ی مسائل خلیج فارس را در قرن نوزدهم به شکلی محققانه تحلیل کرده است. او با توجه به عمق نفوذ انگلیس در منطقه، که سابقه‌ی طولانی دارد، با تکیه بر منابع دست اول، به سراغ مناقشات میان ایران و انگلیس رفته تا خواننده را با بخشی حساس از تاریخ آشنا کند.

آدمیت در کتابش، هم مطالعات تاریخی را در نظر آورده و هم به روابط سیاسی و منازعات بین‌المللی توجه داشته، و با نگاه به مکاتبات کمپانی انگلیسی هند سعی کرده، تصویری منظم و مستند از سیر تاریخ ارائه دهد. بدون تردید برای فهم مسائلی که در این بخش از جهان وجود دارد، نمی‌توان از سوابق تاریخی چشم‌پوشی کرد زیرا ریشه بسیاری از مسائل در واکاوی تاریخی مشخص می‌شود. آدمیت در اثر مستندی که فراهم کرده است، مطالبی را گردآورده که هم برای محققان و دانشجویان قابل استفاده است، و هم برای آشنایی همگانی با این بخش از تاریخ، مفید است. ایران و انگلیس از روابط و مناسبات وسیعی از قرن نوزدهم به این سو برخوردار بوده‌اند و موضوعات مربوط به آن، همیشه برای ایرانیان که نسبت به انگلیس حساسیت بیش‌تری هم داشته و دارند، جذابیت دارد. آدمیت نیز در این کتاب، کوشیده تا بخشی از روابط تاریخی و سیاسی دو کشور را با پرداختن به مسئله‌ای حساس، پیش روی خوانندگان بگذارد.