جامعه شناسی خودمانی/ چرا درمانده ایم
کتاب جامعه‌شناسی خودمانی، چرا درمانده‌ایم؟ به قلم حسن نراقی -پژوهشگر اجتماعی- اولین بار سال ۱۳۸۶ منتشر شد. این کتاب به محض انتشار با استقبال کم‌نظیر و پرشور مخاطبان مواجه شد؛ در حدی که در بازار کم‌فروغ کتاب‌های حوزه‌ی علوم انسانی بیشتر از ۳۰ بار تجدید چاپ شد. کمتر کتابی در حوزه‌ی مسائل اجتماعی توانسته با چنین اقبالی از سوی مردم مواجه شود. نراقی در کتاب جامعه‌شناسی خودمانی، چرا درمانده‌ایم؟ با لحنی شفاف، ساده و شیرین ریشه‌های درماندگی و مشکلات ایرانیان را واکاوی می‌کند و همذات‌پنداری مخاطب را برمی‌انگیزد.
این کتاب به بررسی و موشکافی دلایل عقب‌ماندگی و درماندگی جامعه‌ی ایران می‌پردازد. مقدمه با نقل‌قولی از تولستوی آغاز می‌شود که می‌گوید: «باید از چیزهایی که دیگران می‌دانند ولی جرأت ابرازش را ندارند سخن بگوییم» و این شروع، دست‌مایه‌ای برای یک اثر چالشی است. نراقی در این کتاب به سراغ ریشه‌های ناهنجاری‌های اجتماعی می‌رود و سعی می‌کند پاسخ‌های جسورانه‌ای برای سوال «چرا درمانده‌ایم» پیدا کند. او ریشه‌های این مشکلات را در بین مردم جست‌وجو می‌کند؛ در ناآگاهی، عدم مطالعه‌ی تاریخ، پنهان‌کاری، شعارزدگی، ظاهرسازی و فقدان احساس مسئولیت‌پذیری جمعی.
او در ۱۶ فصل به ۱۶ خصیصه‌ی بد و آسیب‌زننده‌ی ایرانیان می‌پردازد و آن‌ها را به بوته‌ی نقد می‌کشد. همچنین می‌کوشد تا با مقایسه‌ی زندگی اجتماعی ایرانی‌ها با جوامع توسعه‌یافته، تاکید بیشتری بر نقش مردم در عقب‌ماندگی‌های اجتماعی داشته باشد. نراقی به‌عنوان یک پژوهشگر اثری خارج از چهارچوب جامعه‌شناسی آکادمیک ارائه داد، اثری که از تجربه‌های او نشأت گرفته بود و با ساده‌ترین لحن و زبان ممکن، مردم را وادار می‌کند نگاهی به عملکردشان بیندازند و جامعه را ماحصل رفتارهای خودشان بدانند.
نظر خوانندگان درباره کتاب جامعه شناسی خودمانی، چرا درمانده‌ایم؟چیست؟
تعداد تجدید چاپ‌های این اثر، حاکی از ارتباط خوب مخاطبان با اثر نراقی است؛ این کتاب با اشاره‌ی صریح و بی‌پرده به ویژگی‌های نامطلوب رایج بین ایرانی‌ها، توانسته نظر مخاطب را جلب کند و او را به تفکر در مورد اثر وادارد. مطالعه‌ی نظرات خوانندگان نشان از رضایت آن‌ها از مطالعه‌ی این کتاب دارد. مصطفی بلندقامت، یکی از خوانندگان این اثر در مورد این کتاب نوشته است: «اگر ایران را دوست داریم و هدف‌مان این است که پیشرفت کند و جامعه از این درماندگی دربیاید، اولین قدم این است که بپذیریم واقعیت‌های مردم ایران چیست؛ چون حکومت هر کشوری برآمده از مردم آن کشور است..»
همچنین لحن صمیمی و خودمانی این کتاب عامل دیگری‌ست که تحسین خوانندگان را برانگیخته است. امین درستی در گودریدز در مورد این کتاب نوشته: «در یک نگاه کلی این کتاب کتابی خوب و خواندنی است و معتقدم بهترین واژه برای توصیف آن همان واژه‌ای‌ست که خود نویسنده بر آن تاکید کرده است: این کتاب در یک کلام خودمانی است. از این روست که به‌راحتی می‌توان با آن احساس همدلی و همراهی کرد و به تعبیری می‌توان با آن خودمانی شد. در این کتاب نویسنده بیش از هر چیزی کوشیده تا با دوری گزیدن از مفاهیم و تئوری‌های پیچیده و دهن پرکن، حرفش را با صداقت کامل و به ساده‌ترین و خودمانی‌ترین شکل بیان کند. نویسنده بیش از آن‌که مخاطب متخصص و دانشگاهی را در نظر داشته باشد، به مخاطب عام و همین مردم کوچه و بازار نظر دارد، چراکه اساساً هدف او نیز برقراری ارتباط با همین مردم عادی و تاثیرگذاری بر آن‌ها و به تعبیری زدن تلنگری به بدنه جامعه و بیدار کردن ما از خواب زمستانی طولانی‌مان است.»
همچنین نعمت‌الله فاضلی در روزنامه‌ی اعتماد در مورد این کتاب نوشته اثری که در وضعیت مهجور کتاب‌خوانی امروز ایران ۳۳ بار به چاپ برسد، قابل‌احترام است؛ جامعه‌شناسی خودمانی همچنان خوانده می‌شود و خوانده خواهد شد.
بیشتر بخوانید: از کجا کتاب خوب برای خواندن پیدا کنیم
جملاتی از کتاب که شاید انگیزه خواندن باشند
حسن نراقی در هر فصل به یکی از خصلت‌های نامطلوب مشترک بین اغلب ایرانی‌ها می‌پردازد؛ به‌طور مثال جایی می‌گوید: «ما ایرانی‌ها علاقه چندانی به روبه‌رو شدن با حقایقی که به هر دلیلی مطابق میل و سلیقه‌مان نباشد نداریم. از بیماری صعب‌العلاجی که خدای نکرده گریبان خود و یا عزیزی از اطرافیانمان را گرفته تا معضلات و مشکلات اجتماعی‌مان ترجیح می‌دهیم در بهترین حالت با سکوت به‌آسانی از کنار آن بگذریم و به این منظور در حادترین شرایط حاکم با «انشاءالله» و «به امید خدا» و در اوج بی‌علاجی «هر چی خداوند مقدر کرده باشد»، صورت‌مسئله را پاک می‌کنیم.»
او همچنین معتقد است ناکامی‌ها و شکست‌های بزرگ، ناشی از اشتباهات روزمره و کوچک ما هستند و در این‌باره می‌نویسد: «حوادث بزرگ هرگز نمی‌توانند یک‌شبه شکل بگیرند، و یا یک عامل مشخص را بهانه‌ای برای وقوع آن‌ها معرفی کرد. حوادث بزرگ حاصل میلیون‌ها و بلکه میلیاردها حادثه کوچک و بزرگ دیگر هستند که روزانه در اطراف همگی ما اتفاق می‌افتد و ما بی‌اعتنا از آن عبور می‌کنیم و این است که در هر حال و همین امروز در اعداد یکی از نادرست‌ترین و دروغ‌گوترین ملل جهان به شمار می‌آییم.»
نراقی همچنین یکی از ریشه‌های قدرتمند درماندگی را در عدم توجه به تاریخ جست‌وجو می‌کند؛ همان‌طور که جایی در کتاب نوشته است: «یکی از دردهای مملکت این است که حتی تحصیل‌کرده‌هایمان خیلی با تاریخ میانه خوبی ندارند. ملتی که تاریخ گذشته‌اش را نمی‌خواند و نمی‌داند، همه‌چیز را خودش باید تجربه کند. از این دردناک‌تر نمی‌شود که تجربه‌ای به قیمت گزاف به دست می‌آوریم ولی آن را نگاه نمی‌داریم، یک نسل، دو نسل می‌گذرد، همه یادمان می‌رود و آن‌وقت دوباره روز از نو نو روزی از نو.»
درباره نویسنده کتاب جامعه‌شناسی خودمانی، چرا درمانده‌ایم؟
حسن نراقی، متولد ۱۳۲۲ در کاشان، نویسنده و پژوهشگر اجتماعی، به دلیل آثار بحث‌برانگیزش در حوزه‌ی جامعه‌شناسی غیرآکادمیک به شهرت رسید. او نویسنده‌ی مردم کوچه و بازار بود، نویسنده‌ای که با باب کردن اصطلاحی تحت‌عنوان جامعه‌شناسی خودمانی، پلی بین مردم عام و مسائل جامعه‌شناسی زد؛ رویکردی که انتقاد جامعه‌شناسان بسیاری را به دنبال داشت. با وجود تمام انتقادهایی که از سوی جامعه‌شناسی آکادمیک به حسن نراقی وارد شد، جامعه‌شناسی خودمانی یکی از خوانده‌شده‌ترین آثار در حوزه‌ی علوم انسانی است.
او بعدها اثر دیگری تحت‌عنوان «پی نکته‌هایی بر جامعه‌شناسی خودمانی» در تکمیل این اثر نوشت. از دیگر آثار نراقی می‌توان به «چکیده تاریخ ایران»، «حسن نراقی و خودمانی‌هایش» و «اقیانوسی به عمق فقط یک وجب» اشاره کرد.
سایر آثار حسن نراقی
کتاب‌های پیشنهادی
